We zijn inmiddels ruim een week verder en het laatste woord over de laatste fatwa is ondertussen wel gezegd. Dat moet een teleurstellende score zijn voor Tofik Dibi en de zijnen als je een wereldwijde revolutie beoogt. Het begon zo mooi. Als een 21ste eeuwse, islamitische Maarten Luther stond Dibi op om de rechts-conservatieve islamkritiek van de afgelopen 15 jaar te onderschrijven. Fortuyn, die vond dat de islam nog een periode van Verlichting moest doormaken. Wilders, die zo neerbuigend heeft beweerd dat moslims niets meer zijn dan stemvee. En nu dan eindelijk – uit eigen kring – Tofik Dibi die vindt dat moslims eens voor zichzelf moeten gaan denken en vrijelijk moeten leren discussieren!
Dibi is Tweede Kamerlid voor Groenlinks. Genoeg te doen met nationale kwesties, zou men denken. Maar Dibi besloot om zijn oproep te richten tot zijn 1,2 miljard geloofsgenoten. Langzaam begint dan te dagen wat Dibi bedoelt. Zegt Dibi nu dat moslims dat eigenlijk helemaal niet kunnen, voor zichzelf nadenken en discussieren? Moeten we van deze insider nu opmaken dat ook Nederlandse moslims naar fatwa’s luisteren, zoals iedere rechtgeaarde islamhater vreest? Het probleem met fatwa’s volgens Dibi is dat ze moslims reduceren tot machines zonder hart en ziel. Omdat we dat natuurlijk niet moeten willen, lijkt het Dibi beter om maar helemaal te stoppen met het uitvaardigen van deze typisch islamitische decreten.
Kerkelijke wetten
Dat is natuurlijk erg vermakelijk vanwege de suggestie dat moslims dat blijkbaar niet kunnen, nadenken voor zichzelf en vrijelijk discussieren. Daarmee ondermijnt Dibi nu precies het punt dat meer genuanceerde denkers al een tijd proberen te maken ten aanzien van de islam. Een godsdienst-sociologisch perspectief gaat er vaak vanuit dat religie geen op opzichzelfstaand fenomeen is, maar gezien kan worden als – bijvoorbeeld – een verzameling van geïnstitutionaliseerde rituelen van een groep mensen die verbonden zijn met een traditie. Daarbij is de vraag niet zozeer van belang of er anno 2011 nog veel fatwa’s worden uitgeroepen, maar vooral of moslims daar nog veel gehoor aan geven. En een meer specifieke deelvraag zou dan kunnen luiden: doen moslims dat dan ook hier, in Nederland?
Maar elke nieuwe fatwa is er volgens Dibi een teveel. Onbedoeld legt Dibi de lat zo wel heel erg hoog voor zijn godsdienst, de islam. Want ondanks het feit dat het christendom – zowel de protestanten en de katholieken – al een paar eeuwen geleden door de Verlichting zijn gegaan, vinden vandaag de dag nog steeds ‘excessen’ plaats in de vorm van christelijk-religieuze autoriteiten die christenen reduceren tot zielloze radartjes in een geloofssysteem. Neem nu de paus, die vindt dat gelovigen geen condoom mogen gebruiken. Neem nu gereformeerde predikanten uit de bible belt die hoogstpersoonlijk verkondigen dat er geen tv maar wel internetporno gekeken mag worden.
‘Goede moslims’
Wat reduceert mensen eigenlijkt tot zielloze radertjes? Soms legt men hierbij wel eens de nadruk op factoren zoals sociaaleconomische positie en opleidingsniveau. Omdat er in het Nederlandse discours breeduit erkend wordt dat de ene moslim de andere niet is (‘’er zijn ook goede moslims!’’) is er alom erkenning voor het feit dat moslims – in theorie althans – ook kunnen nadenken en discussieren. Een fatwa kán moslims dus helemaal niet reduceren tot zielloze radertjes. Veel meer bezorgdheid is er natuurlijk in rechts-conservatieve kring over de vraag of we hier de afgelopen decennia wel de meest vooruitstrevende islamitische elite hebben binnengehaald. Het is op dit punt dat Dibi de hand wel heel diep in eigen boezem steekt. Want terwijl men in meer linkse kringen zich wel zorgen maakt over de vraag in hoeverre Henk en Ingrid nog als rationele, autonome producten van de Verlichting kunnen worden gezien, benadrukt Dibi vooral dat de islamitische wereld vanwege culturele en religieuze redenen op dit punt ver achterloopt.
CC-foto: Bill Crompton
Eric Stam is debattrainer, gespreksleider en geschiedenisdocent.
