Parnassia – Josha Zwaan

Rivka is vier wanneer ze afscheid neemt van haar broer, haar moeder en tot slot haar vader. Het is 1942, ze is Joods en wordt ondergebracht bij een kinderloos domineesgezin in Zeeland. Het eerste wat ze aan zichzelf moet veranderen is haar naam, van Rivka naar Anneke. Dan volgt haar leeftijd.

‘De vrouw pakte haar hand en gebaarde dat ze stevig door moest stappen. ‘Je bent al een grote meid, Anneke. Hoe oud ben je? Vijf, spreken we af.’ Ze keek niet naar de vier vingertjes die Rivka voorzichtig omhoog stak.’

Na deze veranderingen volgen de ontkenningen en de leugens. Anneke komt uit Rotterdam, haar ouders zijn omgekomen bij het bombardement, ze heeft geen broertje en de dominee en zijn vrouw zijn haar oom en tante. Intussen verlangt Revka naar de sjabbat, naar de streling van moeders stem die de zegen uitsprak. Maar langzaam verdwijnen deze verlangens naar de achtergrond, waar ze als vage echo blijven terugkeren.

Na de oorlog komt vader terug, samen met haar broer, Simon. Maar Anneke wil Rivka niet meer zijn en de dominee en zijn vrouw mogen haar houden van de officiële instanties. Anneke blijft. Omdat volgens het geloof van haar pleegouders meisjes als roeping huismoeder hebben, mag ze niet verder leren. Uiteindelijk houdt ze de beperkingen niet vol en vertrekt naar Leiden, waar ze studeert en lerares op een lagere school wordt. Daar ontmoet ze Joost, een eenling waar ze waanzinnig verliefd op wordt. Hij blijkt Joods, enige overlevende van zijn familie. Ze vertelt hem niets van haar eigen achtergrond. Als ze kinderen krijgen komt bij beiden het onderdrukte verleden met volle kracht naar boven, en met dramatische gevolgen.

Dit is het verhaal, een aangrijpend gegeven over levens die tot in de derde generatie getekend zijn door de Holocaust. En het zou een aangrijpend verhaal op moeten leveren.

Maar…het lijkt alsof er een laatste slag in de redactie van dit boek gemist is. Dit is met name voelbaar in de stukken dialoog tussen Anneke en haar dochter Sandra, die het raam van de vertelling vormen.

‘Mijn worsteling met de belijdenis vindt ze interessant.

“Voelde het als verraad? Zei je dat echt? Dat is toch geweldig? Dat je diep vanbinnen weet dat je liegt als je belijdt christen te zijn terwijl je joods bent? Dat je dat voelde als vijftienjarige!”

Ik begrijp haar blijdschap niet. ‘Wat is daar geweldig aan? Weet je wel wat ze me aandeden, hoe verscheurd ik me voelde?

“Precies, dat bedoel ik. Je wist nauwelijks meer dat je joods was en toch zei iets in jou je dat je geen belijdenis kon doen. Wist je dat tijdens de periode van de inquisitie hele generaties joden gedwongen werden christen te worden?”….(hierna volgen nog zes regels uitleg van Sandra)’.

Te vaak herhalen de dialogen de gedachten van de personages. Te vaak analyseert Anneke haar eigen gevoelens. En te vaak zijn de dialogen lange teksten die een eigen stem missen en vooral veel informatie geven. De auteur spreekt bij monde van haar personages. Hierdoor blijf ik als lezer op afstand van het verhaal staan en gaan uiteindelijk de personages voor mij niet echt leven. Het verhaal is nieuw, invoelbaar, heftig en brengt een wereld tot leven die ik niet kende. De stemmen die het vertellen zijn helaas inwisselbaar.