Wie over het beursplein in Amsterdam loopt, ziet de tentjes fier overeind staan. De fanatiekste deelnemers aan Occupy Amsterdam demonstreren nog even vasthoudend als aan het begin. Waartegen verschilt per persoon. Maar er is één gemeenschappelijke deler: onvrede over het economische systeem. Occupy geeft hoop op oplossingen, maar maakt haar potentie nog niet waar. Die onvrede is terecht. De huidige crisis heeft aangetoond dat ongecontroleerd kapitalisme tot grote dalen kan leiden: alles draait om de aandeelhouder, overheden trekken zich terug en individuen nemen onverantwoorde risico’s. De winst wordt in de eigen zakken gestoken en de verliezen worden afgewenteld op het collectief. Daarom is het goed dat Occupy een gevoel van urgentie probeert te creëren. Hun antwoorden stellen echter teleur.
Geen revoltie, maar evolutie
Want hoe lossen we het niet op? Met een stap terug in de tijd. We moeten realiseren dat het nu terecht bekritiseerde neoklassieke economische denkkader van Friedman, Thatcher en Reagan niet uit luxe is geboren. De pre-friedmaniaanse economie in de jaren zeventig stagneerde en het failliet van de grote tegenhanger -het communisme- werd met de val van de Muur pijnlijk duidelijk. En daarbij moeten we ook de zegeningen van de West-Europese vorm van het kapitalisme tellen. De welvaart die zij bracht is ongekend. En de concurrentie die het kapitalisme kenmerkt kan leiden tot prachtige innovaties, als de computer en het mobieltje. Het is niet tijd voor een revolutie, maar voor een evolutie van ons kapitalistische systeem.
Om tot een oplossing te komen, moeten we eerst de belangrijkste karaktertrek van het huidige kapitalisme vaststellen: het is een wereldwijd fenomeen. Financiële markten zijn meer verweven dan ooit; kapitaal vliegt sneller de wereld rond dan vliegtuigen ooit zullen kunnen en het failliet van een bank als Lehmann Brothers kan een wereldwijde kettingreactie veroorzaken. Nationale of Europese maatregelen roeien deze misstanden niet uit. Ze leiden alleen tot verplaatsing en welvaartsverlies in het gebied waar de maatregel wordt ingevoerd. We moeten wereldwijd grenzen stellen aan (financiële) markten. Maar hoe krijgen we wereldleiders zo ver?
Duidelijke agenda
Een wereldwijd protest van burgers die het zat zijn! Burgers die er niet voor terugdeinzen hun leiders net zo lang onder druk te zetten totdat ze actie ondernemen. En daar komt Occupy om de hoek kijken. Want in wezen is dit wat het eveneens wereldwijde fenomeen Occupy wil doen. Het probleem is alleen dat Occupy niet veel verder komt dan, in de ogen van veel mensen, wat beroepsdemonstrateurs, die zonder agenda en met wat zweverige ideeën als de afschaffing van geld op een beursplein kamperen. Wat Occupy nodig heeft, is een duidelijke agenda, die een brede groep mensen de hoop geeft dat we er iets aan kunnen doen. Laat mij een voorzetje geven:
1. Toezicht: Er moet wereldwijd grenzen worden gesteld aan het opereren van de financiële sector.
2. Beperk het fiscaal voordeel op vreemd vermogen: Wereldwijd wordt het aantrekken van vreemd vermogen fiscaal gestimuleerd. Hierdoor worden (financiële) instellingen gestimuleerd om meer vreemd vermogen aan te trekken en minder eigen vermogen aan te houden. Doordat er minder eigen vermogen over blijft om tegenvallers op te vangen, neemt het risicogehalte van een instelling toe. Het is tijd deze perverse prikkel te stoppen.
3. Strengere kapitaaleisen voor banken: De aangescherpte kapitaaleisen voor banken voldoen nog niet. Voor elke 100 miljard op hun balans hoeven ze maximaal 10,5 miljard aan eigen geld aan te houden. En meestal minder, aangezien de kapitaaleisen gelden voor het gedeelte dat ‘risicodragend’ is. En voor de duidelijkheid: obligaties van Eurolanden zijn risicovrij.
4. Aanpak derivatenhandel: Deze handel in exotische financiële producten heeft de afgelopen jaren een ongekende omvang aangenomen in een veelal ongereguleerde markt. Dat moet veranderen, er moeten duidelijke regels komen en handel in deze producten moet transparant worden.
5. Pak buitensporige bonussen aan: Wereldwijd hebben burgers genoeg van de torenhoge, op korte termijn gerichte bonussen, die het nemen van risico’s aanmoedigen en waar vaak geen prestatie tegenover staat. Hier moeten grenzen aan worden gesteld.
Klok en klepel
Het is duidelijk dat het huidige financiële systeem op zijn laatste eindjes loopt. Burgers hebben er genoeg van, maar leggen zich er vaak bij neer omdat er op het eerste gezicht niets aan te doen valt. Occupy laat ons zien dat het wél mogelijk is om een wereldwijde beweging op te zetten van mensen die het huidige kapitalisme willen veranderen. Nu is het tijd om door te pakken. Het is tijd om deze wereldwijde beweging uit te breiden met concrete ideeën om de grip terug te krijgen op het wereldwijde kapitalisme en het nemen van onverantwoorde risico’s uit te bannen. Zodat we onze leiders onder druk zetten om de fundamenten van ons economische systeem te veranderen. Occupy heeft de klok horen luiden, nu de klepel nog vinden!
Jules Blaisse is Politiek Secretaris van de Jonge Socialisten in de Partij van de Arbeid
