Als je bij de buurtsuper iets koopt, ben je vrij daarmee te doen wat je wil. Niemand hoeft je te vertellen dat je geen knolselderij in de lasagna moet doen omdat dat smerig is. Toch zijn niet alle producten/diensten op de markt even onschuldig. Waarom staan we leed aan de omgeving soms toe? Is het wel zo vanzelfsprekend dat deze rechten alleen maar begrensd worden door koopkracht? Hoe komt het toch dat dierproeven en zeehondjes-neerknuppelen-voor-hun-pels op zoveel meer maatschappelijke weerstand stuiten dan “dieren-proeven”, oftewel, vlees-eten? Een makkelijke verklaring is dat de meeste Nederlanders vlees eten, terwijl we goed zonder zeehonden-bont kunnen en het testen van medicijnen een ver-van-ons-bed-show is. Het is makkelijk te ageren tegen wat je niet nodig denkt te hebben.
Vlees eten is cultuur
Belangrijk, maar niet alles. Een minstens zo belangrijk argument is dat vleesconsumptie cultureel geaccepteerd is. Ergens tussen de 1,9 en 3,5 miljoen jaar geleden, begonnen onze voorouders met het eten van vlees, en nagenoeg zonder uitzonderingen zijn ook wij opgegroeid met het idee dat vlees eten voedzaam en normaal is.
Echter, laten we ons eens voorstellen dat al onze voorouders herbivoren (zuivere planteneters) waren, en een kleine groep mensen zou vandaag beginnen met het doden van dieren voor consumptie. Het is een hele hypothetische situatie, maar ik ben er vrij zeker van dat de maatschappelijke weerstand groot zou zijn. Omdat we het altijd gedaan hebben is vleesconsumptie niet schokkend. Zelfs een vleeseter kan om dierenwelzijn geven. Waar de meeste Nederlanders het doden van dieren voor de lol afkeuren, wordt consumptie als een legitiem excuus gezien. Zo is de natuur.
Tot op zekere hoogte ga ik daar in mee. Wat mij betreft worden slechts twee bescheiden aanvullende voorwaarden toegevoegd. Ten eerste vind ik dat we moreel verplicht zijn erg goed te zorgen voor dieren waarvan we later consumeren. Ten tweede is niet iedere mate van consumptie even natuurlijk. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat mensen die niet of nauwelijks vlees eten gemiddeld enkele jaren ouder worden dan hun dagelijks vlees-etende collega’s. Dat hoeft niet te betekenen dat vlees per se ongezond is, maar de zware vleesconsumptie van veel westerlingen is dat wel. Deze mate is niet meer “natuurlijk”, maar ongezond en eerder ordinair.
Maar ons kapitalistische systeem stelt geen voorwaarden aan het gebruik van vlees. Als je het kunt betalen, mag je ermee doen wat je wil. Of iemand nou “verantwoord” 300 gram per week eet, of zich dagelijks met deze massa een jonge dood in eet, maakt niets uit. Nu gun ik iedereen de vrijheid zichzelf de dood in te eten, drinken, roken of snatsen, maar het doet afbreuk aan de legitimiteit van het doden van dieren. En het wordt zelfs erger dan dat. Grote fastfoodketens bakken op grote schaal hamburgers, om deze bij tegenvallende afname in de kliko te laten belanden.
Hoe kom je van vlees eten af?
Volgens mij zal ieder weldenkend mens redeneren dat een bio-industrie die produceert voor een kliko misdadige dierenmishandeling is, en hopelijk vinden we dat ook van overmatige vleesconsumptie. Maar dit systeem bestaat omdat het kan, omdat het aantrekkelijk is, en omdat het blijkbaar loont. Hoe voorkomen we onnatuurlijke dierenmishandeling als onze markt en onze welvaart het toestaan?
Vergelijkbaar is misschien de problematiek rond fossiele brandstoffen. Dat iemand op benzine naar zijn werk rijdt achten we anno 2011 veelal noodzakelijk en daarom geaccepteerd, maar is het even verdedigbaar om een veelvoud daarvan aan CO2 uit te stoten door een energieslurpende jacuzzi te verwarmen op grijze steenkool-stroom? Aan de ene kant willen we terecht een overheid die zich niet onnodig veel met ons bemoeit, aan de andere kant willen we waarschijnlijk extern leed minimaliseren, maar bepaalde vormen van bezwaarlijk gedrag uitzonderen. Kan men aan beide wensen tegemoetkomen? De mondiaal alsmaar stijgende welvaart zal de drempel niet opwerpen. Nieuw of uniek zijn gebruiksbeperkingen overigens niet, ook aan het gebruik van verdovende middelen (alcohol, tabak) en bijvoorbeeld voertuig-brandstoffen zijn voorwaarden verbonden. Volgens mij worden dergelijke dilemma’s heftige, maar noodzakelijke ethische vraagstukken van de 21e eeuw.
Deze column verscheen eerder op www.vrij-zinnig.nl
