De politieke revolutie in Egypte is sinds vorige week vrijdag echt begonnen. De val van ex-president Hosni Mubarak op 11 februari dit jaar was slechts een morele overwinning voor het Egyptische volk, dat dertig jaar lang in een staat van passiviteit en angst onder Mubarak’s corrupte bewind geleefd had. De echte uitdaging echter is een totale transformatie van het systeem, want een ding werd de afgelopen dagen meer dan duidelijk: Mubarak’s kliek zit nog steeds stevig in het zadel.
Na aanvankelijk optimisme en steun voor het Egyptische leger, dat tijdens de 18-daagse opstand van eind januari en begin februari weigerde om op de demonstranten te schieten en daarmee Mubarak’s heerschappij effectief ten einde bracht, was de stemming snel omgeslagen. Hoewel grote delen van de Egyptische bevolking het leger plichtsgetrouw bleven steunen, begonnen steeds meer activisten en bloggers zich zorgen te maken over de alomvattende aanwezigheid van de Opperste Raad van de Strijdkrachten die het bestuur van Egypte na de val van Mubarak over heeft genomen
Overheidsterreur tegen Kopten
In juni braken op het Tahrir-plein lange zomerdemonstraties uit gericht tegen Veldmaarschalk Mohammed Hussein Tantawi, de leider van de militaire raad en de echte leider van Egypte. Er is ook een civiele interim-regering onder leiding van premier Essam Sharaf, maar die bestaat uit niets meer dan marionetten van het leger dat alle macht naar zich heeft toegetrokken. Terwijl de demonstraties op Tahrir in hevigheid toenemen, schuwen de veiligheidsdiensten geen enkel middel om de demonstraties stevig in de kop te drukken. Het geweld tegen de burgerbevolking heeft de afgelopen maanden extreme proporties aangenomen. Op 9 oktober reden pantservoertuigen doelbewust in op Koptische demonstranten.
Veertig dagen later, tijdens een herdenkingsmars, werden Kopten opnieuw massaal aangevallen. Deze keer door baltigiyya, bendes die volgens velen door de Egyptische veiligheidsdiensten waren ingezet om de demonstranten van de straat jagen. Het leger liet onderzoek doen en vond al snel een dader: Alaa abdel Fatah, een bekende blogger en politieke activist die juist had opgeroepen tot een nationaal onderzoek naar de misdaden en de Egyptische overheid direct verantwoordelijk had gesteld voor de dood van 28 Kopten en honderden gewonden. Zijn arrestatie en veroordeling door een militair tribunaal leidde tot nationaal protest. Alaa werd eerder in 2006 ook al gevangen genomen. Zijn zus, Mona Seif, is een van de oprichters van de organisatie ‘Geen Militaire Rechtszittingen voor Burgers’. De organisatie draait overuren. De afgelopen negen maanden zijn zeker zo’n 1500 activisten, bloggers en andere politieke dissidenten voor dergelijke militaire tribunalen geleid.
Mubarak en het leger
Het Egyptische leger was al langere tijd ontevreden met Hosni Mubarak. Mubarak, oorspronkelijk generaal in de Egyptische luchtmacht, had minder goede contacten met de landmacht en andere takken van de Egyptische defensie. Sinds de Revolutie van 1952 waarin Egypte totale onafhankelijkheid van het Verenigd Koninkrijk verkreeg is Egypte altijd door militaire heersers geleid. De Vrije Officieren die via een bloedvrije coup de macht verkregen en van Egypte een republiek maakten, zorgen altijd dat ze elkaar een hand boven het hoofd hielden.
Op de korte periode van 1952-1954 na, toen Mohammed Naguib leider van de Vrije Officieren en eerste president, op een parlementaire democratie aanstuurde hebben de Egyptische presidenten nooit naar een democratische rechtstaat gestreefd. Gamel Abdel Nasser, de echte leider van de coup van 1952, wist zich snel van Mohammed Naguib te ontdoen en Egypte tot een militaire staat te maken. Zijn opvolger Anwar Saddat wist Egypte door zijn infitah-politiek (‘opening’) weliswaar in de richting van het liberaal-kapitalisme te sturen, maar bleef het leger enorme privileges toe bedelen. En onder de dertigjaar-lange heerschappij van Hosni Mubarak, werden (mede door de $1.5 miljard aan jaarlijkse Amerikaanse steun voor de Egyptische defensie) militaire basissen uitgebreid en de barakken steeds groter en mooier.
Niemand weet hoe groot het budget van de Egyptische defensie is. Het stellen van vragen over de uitgaven van het Egyptische leger is strikt verboden en iedereen die kritiek durft te uiten op het leger wordt gearresteerd. Ook in het nieuwe grondwetsvoorstel dat door de Raad van Wijzen werd gepresenteerd, werd een clausule opgenomen die de totale autonomie van het leger gewaarborgd. Het defensiebudget zal niet worden vastgesteld door het Egyptisch parlement en het leger hoeft geen verantwoording af te leggen voor z’n aankopen en investeringen. Het grondwetsvoorstel kwam op felle kritiek van de oppositiepartijen te staan, maar een consensus is nog niet bereikt. Het leger verkeert simpelweg in een te sterke positie om echte concessies te hoeven doen. Ondertussen zijn de oppositiepartijen te zwak om een sterke vuist te maken.
Het leger en de economie
Naar schatting beheert het Egyptische leger 35 tot 40 procent van de Egyptische economie. Van eigen ziekenhuizen en bioscopen, tot parken en vastgoedprojecten, de import van ruwe materialen en een aandeel in de verkoop van de gasbaten – het leger pikt overal een graantje van mee. Het is onwaarschijnlijk dat het leger afstand van het pluche zal doen zonder dat het de garantie krijt dat het z’n privileges mag behouden en zonder dat het extra economische en politieke concessies krijgt. Het zal nog een hele klus voor de demonstranten worden om een civiele overheid af te dwingen.
Het leger liet Hosni Mubarak vallen, omdat het pertinent tegen de benoeming van zijn zoon Gamel was, die geen affiniteit met het leger had. Het is onwaarschijnlijk dat de Egyptische generaals zich nu wel uit de Egyptische maatschappij zullen onttrekken en zonder slag of stoot de heerschappij van een civiele president zullen accepteren. Maar zelfs als Tantawi en zijn 19 generaals aftreden ten gunste van een civiele regering en er eerlijke en vrije verkiezingen zullen plaatsvinden is de revolutie nog maar voor de helft geslaagd. Pas als het leger onder civiel bestuur komt en direct verantwoording af moet leggen aan parlement en bevolking zal Egypte’s revolutie geslaagd zijn. Pas als de opbrengsten van de katoenteelt of het Suezkanaal worden gebruikt voor investeringen in gezondheidszorg, infrastructuur en educatie hebben de Egyptische demonstranten hun doel bereikt.
Monique Samuel (1989) is een Egyptisch-Nederlandse politicoloog en auteur. Ze specialiseerde zich in de politieke en geschiedenis van het Midden-Oosten en studeert op dit moment International Relations & Diplomacy aan de Universiteit Leiden.
