De Radboud Universiteit weigert het integriteitsrapport naar de rol van haar hoogleraar Roos Vonk in de kwestie-Stapel openbaar te maken. Dat is niet in het belang van de wetenschap. De commotie was groot toen duidelijk werd hoe veel en hoe lang de gewezen hoogleraar Sociale Psychologie Diederik Stapel heeft kunnen frauderen. Op de presentatie van het rapport van de integriteitscommisie onder leiding van Willem Levelt op 31 oktober werd duidelijk dat een aantal belangrijke onderzoeken van de Tilburgse hoogleraar grotendeels gebaseerd was op onjuiste data.
De commissie-Levelt was duidelijk omtrent de omstandigheden waaronder Diederik Stapel zolang onbetrapt zijn gang heeft kunnen gaan. ‘De belangrijkste reden is de werkwijze van de heer Stapel en het onbeschaamde gebruik dat hij maakte van zijn prestige, aanzien en macht. Een tweede factor die speelde was een gebrekkig functioneren van de wetenschappelijke kritiek, de hoeksteen van de wetenschap.’ Met name de manier waarop hij de vergaring van de wetenschappelijke data afschermde voor zijn collega’s en het gebrek aan openbaarheid van de onderzoekswijzen werden door de commissie-Levelt onwenselijk geacht. Eén van haar belangrijkste aanbevelingen is dan ook dat er meer openheid moet worden betracht in het onderzoek naar wetenschappelijke data en dat data achteraf openbaar toegankelijk moeten zijn.
Vleeseters
Het laatste in de reeks van spraakmakende en frauduleuze onderzoeken die de heer Stapel uitvoerde was dat naar hufterig gedrag onder vleesetsers. Mensen die aan vlees denken zouden vaker maatschappelijk ongewenst gedrag vertonen dan personen die geen vlees eten. Een spectaculaire onderzoeksconclusie die een diepgravende en omvangrijke onderbouwing behoeft. Dit vleesetersproject was een samenwerking van Diederik Stapel met onder andere de Nijmeegse professor Sociale Psychologie Roos Vonk. Zij was degene die waarschijnlijk onbewust met foutieve data naar buiten trad door een persbericht te versturen, waarna zij in meerdere nieuwsbladen werd aangehaald en in verschillende televisieprogramma’s te gast was. De voorlopige resultaten die ze daar verkondigde bleken achteraf niet-existent.
Het was aanleiding voor de Radboud Universiteit om een onderzoek in te stellen naar de wetenschappelijke integriteit van professor Vonk. Een zeer prijzenswaardige actie waarmee duidelijk wordt aangetoond dat men wetenschappelijke fraude zeer serieus neemt en het geenszins accepteert. Deze week beëindigde de commissie onder leiding van hoogleraar Evert van der Zweerde het onderzoek naar de integriteit van mevrouw Vonk. Zij heeft zich niet schuldig gemaakt aan fraude, maar is wel door het college van bestuur officieel berispt wegens ‘onzorgvuldig professioneel handelen’. De Radboud Universiteit maakte het rapport, in tegenstelling tot Tilburg University, echter niet openbaar. Dit omdat niet-openbaarmaking de standaardprocedure zou zijn.
Gezichtsverlies
Dit specifieke fraudedrama behoeft echter niet het gebruik van standaardprocedure. Dit is een geval dat zijn gelijke in de geschiedenis van de Nederlandse wetenschap nauwelijks kent. Het gaat niet om het verkeerd citeren of het opzettelijk achterhouden van verwijzingen, maar om fraude van een totaal andere orde. Er zijn tientallen onderzoeken, beschreven in verschillende toonaangevende bladen die ineens totaal onwaar blijken te zijn. Aan Tilburg University is de standaardprocedure eveneens dat een rapport niet wordt gepubliceerd, maar daar werd in dit geval van afgeweken. De zaak-Stapel werd immers te groot geacht om onder de mat te schuiven, omdat het van belang is voor tientallen personen en instituten wereldwijd. Bovendien werd openbaarmaking nodig bevonden om het zelfherstellend vermogen van de wetenschap te benadrukken en om de reputatie van de universiteit te redden.
Ook de eerste conclusies van het vleesetersonderzoek werden in tientallen media gepubliceerd en voor waar aangenomen. Hierdoor heeft niet alleen mevrouw Roos Vonk, niet alleen de Sociale Psychologie, maar de wetenschap als instituut gezichtsverlies geleden. Of zoals Robert Dijkgraaf het verwoordde: ‘Dit is een zeer uitzonderlijke situatie. Internationaal zijn er maar een handjevol vergelijkbare gevallen. Dit beschadigt de gehele wetenschappelijke wereld.’
Doofpotgeuren
De wetenschappelijke wereld kan zich niet herstellen wanneer rapporten naar de integriteit van degenen die het imago wellicht hebben bedoezeld niet openbaar worden gemaakt. Het is logisch dat een universiteit de naam van haar wetenschappers wil beschermen, maar wanneer dit in strijd komt met de belangen van de wetenschap, moet men altijd voor het laatste kiezen. Bovendien is het juist in gevallen waarin men onwetenschappelijkheid vermoedt van het grootste belang om alle wetenschappelijke voorwaarden toe te passen en een doofpotgeuren te voorkomen. Zo niet, dan neemt men de houding aan die Diederik Stapel zichzelf ook aanmat: ‘Ik ben belangrijker dan de wetenschap.’
Wetenschap moet openbaar zijn. De gevolgen van het ontbreken van de nodige transparantie in wetenschappelijk onderzoek zijn de laatste maanden immers zichtbaar geworden. Juist om het vertrouwen van het publiek te herwinnen is het nu nodig om het integriteitsonderzoek naar Roos Vonk transparant te maken. Dat is ook in haar belang, omdat dan voor eens en voor altijd kan worden afgerekend met de air van fraude die op dit moment nog om haar zoemt. Houdt men het rapport intern, dan is niet alleen het imago van de Radboud Universiteit in het geding, maar ook dat van de wetenschap in haar geheel.
Mark Buck, Wouter Exterkate, Fortuné Elekonawo, Jolene Meijerink, Henk Strikkers en Mart Waterval zijn allen leden van de Nijmeegse universitaire studentenpartij asap.
Foto CC: Fotoosvanrobin
Dit stuk verscheen vandaag ook in de Volkskrant
