Na een jarenlange rituele stoelendans leek voor de zomer een keerpunt te zijn gekomen in het Nederlands wapenexportbeleid. Het gemak waarmee Nederland vergunningen heeft gegeven voor de export en doorvoer van wapens, zou langzaam ten einde komen. Begin 2012 onderhandelen regeringsleiders over een wapenhandelsverdrag en landen, ook Nederland, die jarenlang wapens exporteerden naar Arabische regimes, zijn door de Arabische lente in verlegenheid gebracht. Nu door bezuinigingen op defensie meer dan honderd tanks in de etalage staan, lijkt het kabinet dat tij echter te keren.
Nederland heeft de afgelopen twintig jaar veel wapens en militair materieel verkocht aan allerlei autoritaire regimes en notoire mensenrechtenschenders. Afgelopen jaar hebben we de gevolgen gezien van ongecontroleerde wapenhandel. Met de inzet van pantservoertuigen probeerden regimes de roep om vrijheid in deze landen tot zwijgen te brengen. Nederland heeft in de afgelopen jaren pantservoertuigen aan Egypte en Bahrein en onderdelen van tanks aan Saoedi-Arabië geleverd.
Eindelijk leek er beweging te komen. Naast dat het kabinet zich inzet voor de totstandkoming van een wereldwijd wapenhandelsverdrag en dat de Tweede Kamer vaker en uitgebreider zal worden geïnformeerd over verleende vergunningen komt er een gedeeltelijke controle op wapendoorvoer en gaat het kabinet meer dan voorheen risico’s op mensenrechtenschendingen meenemen in de toets voor wapenexportvergunningen. Dat zijn stappen in de goede richting, maar nu Nederland zelf veel overtollig materieel in de uitverkoop doet, wijzen signalen erop dat we terug zijn op de oude weg.
Wapenverkoop zonder moraal?
Het ministerie van defensie moet bezuinigen en heeft besloten onder meer besloten pantservoertuigen en tanks af te stoten. Nu veel overheden door bezuinigingen worden gedwongen om militair materieel te verkopen wordt het druk op de markt. Minister van Defensie Hillen heeft deze week aangekondigd met Duitsland samen te gaan werken op het gebied van de verkoop van defensie materieel. In het debat zei hij als Minister van Defensie naar de verkoop van dat materieel kijkt vanuit de gedachte dat hij centen wil zien. “Ik heb in dezen dus geen moraal“, voegde hij eraan toe.
In augustus stuurde Angela Merkel voorstellen naar Brussel om criteria voor wapenexport te versoepelen. Het woord “mensenrechten” kwam in het 21-pagina’s tellende document niet voor. Duitsland werd in de zomer benaderd door Saoedi Arabie die op zoek is naar tanks. Saoedi Arabie heeft niet bepaald een goed track record als het gaat om respect voor mensenrechten. De inzet van Saoedische tanks zijn gebruikt om protesten in Bahrein voor meer democratie te kop in te drukken. Saoedi Arabie is ook een van de weinige landen in de regio die geen hervormingen heeft aangekondigd in reactie op de protesten tegen repressie en voor meer democratie.
In de Tweede Kamer is op initiatief van Groenlinks een motie aangenomen om geen wapens te exporteren aan Saoedi Arabie zolang dit land geen betekenisvolle structurele hervormingen doorvoert. Alleen CDA, VVD en de SGP stemden tegen de motie. Het leveren van wapens aan overheden die mensenrechten aan hun laars lappen, geeft een verkeerd signaal. Het geeft tegenstanders van hervormingen het groene licht om repressie van demonstranten door te zetten.
Indonesië
Onlangs werd bekend dat Indonesie op zoek is naar nieuw defensie materieel. De Indonesische regering heeft geld gereserveerd en de aankoop van tanks vormt een belangrijk onderdeel daarvan. Voor de aanschaf kijkt het naar Europese landen. Afgelopen week bevestigde minister van defensie Hillen dat ook met Nederland wordt gesproken. Wie de criteria voor wapenexport bekijkt, ziet al eenvoudig dat een dergelijke aankoop niet zal voldoen. Hoewel Nederland in het verleden korvetten heeft geleverd aan de Indonesische marine voor de bestrijding van piraterij ontkende Nederland niet dat Indonesie zich schuldig heeft gemaakt aan schendingen van mensenrechten.
Het track record van de Indonesische landmacht ziet er niet goed uit. Stapels rapporten hebben in detail schendingen van mensenrechten gedocumenteerd in Oost-Timor en Aceh. Het afgelopen jaar heeft het Indonesische leger excessief geweld gebruikt in West-Papoea en heeft zich schuldig gemaakt aan ernstige schendingen van mensenrechten. Nu ook internationale organisaties en buitenlandse media in West-Papoea worden geweerd, kan het Indonesische leger zonder veel pottenkijkers zijn gang gaan.
Het is geen toeval dat de Tweede Kamer onlangs een brief kreeg over mijn motie om geen wapens te leveren aan Saoedi Arabie. Gezien de ernst van de situatie in West-Papoea , de risico’s die kleven aan het gebruik van dat materieel voor schendingen van mensenrechten en het gemak waarmee deze regering met criteria lijken om te gaan, heb ik opnieuw een motie ingediend om te voorkomen dat we openlijk bijdragen aan een situatie die een meerderheid in het parlement onwensenlijk acht.
Met het signaal dat dit kabinet geeft, is het duidelijk dat dit kabinet belangrijke adviezen als het gaat om mensenrechten wegwuift. Dat schaadt niet alleen onze reputatie en geloofwaardigheid, maar hierdoor laten we ook de mensen die streven naar vrijheid en democratie in de kou staan.
Arjan El Fassed is Tweede Kamerlid voor Groenlinks
