Elke vrijdag bespreekt Joep Smaling voor DeJaap.nl een controversiële film van een regisseur die geweld en ander expliciet realisme niet schuwt. Het is een verkenning van extreme cinema vlak voor en na de millenniumwisseling. Wat willen deze regisseurs die de scalpel hanteren en hun kijker eerder opzadelen met een gevoel van onbehagen dan een fijne filmervaring? Is het simpel effectbejag of zijn hun intenties anders van aard? Het wordt een tienluik dat begint met Funny Games (Haneke, 1997/2007)). Hierna volgen Carne/ Seul Contre Tous (Noé, 1998) The War Zone (Roth, 1999), Baise Moi (Despentes, 2000), Irreversible (Noe, 2002), Twentynine Palms (Dumont, 2003), The Great Ecstasy of Robert Carmichael (Clay, 2005), Martyrs (Laugier, 2008), Srpski Film (Spasojevic, 2010).
Filmmakers als Pascal Laugier hebben het niet makkelijk. Het is te verwachten dat productiemaatschappijen en distributeurs niet staan te popelen om met je samen te werken als je komt aanzetten met een script als dat van Martyrs. Het is minstens even moeilijk om acteurs en actrices bereid te krijgen mee te werken aan je geesteskind. Laugier stuurde het script naar een aantal kandidaten maar kreeg het steevast retour met de mededeling hen niet lastig te vallen met zulke zieke rotzooi. Uiteindelijk vond hij ze toch, twee hoofdrolspeelsters die bereid waren tot het uiterste te gaan. Het werden Mylene Jampanoi (Lucy) en Morjana Alaoui (Anna), ze spelen personages die de meest gruwelijke folteringen moeten doorstaan om uiteindelijk ‘martelaar’ te worden.
Trauma
Want gemarteld wordt er in Martyrs. De film is door veel critici afgedaan als exponent van het martelpornogenre, zoals bekend door bijvoorbeeld Hostel, Haute Tension, L’intereur en talloze Aziatische producties, maar Martyrs heeft gelukkig meer te bieden dan de gemiddelde extreme horrorfilm waarin sadisme puur uit entertainmentoverweging wordt verfilmd. We volgen de lotgevallen van Lucy. Als kind is zij ontsnapt uit een verlaten fabriek waar ze werd vastgehouden en gemarteld. In het weeshuis waar ze vervolgens terechtkomt ontmoet ze Anna en alhoewel Lucy zo getraumatiseerd is dat normaal contact onmogelijk lijkt, worden de twee meisjes toch hartsvriendinnen. Jaren later valt Lucy een huis binnen waar een schijnbaar doodnormaal gezin gezellig aan het ontbijt zit, en richt een bloedbad aan. Anna schiet haar te hulp bij het opruimen van de rotzooi, terwijl Lucy letterlijk vecht tegen een monsterachtige geest die haar vergezeld sinds ze ontsnapte uit de handen van haar ontvoerders. De tweede helft onthult wie degenen zijn die overal in Frankrijke jonge vrouwen ontvoeren en martelen en waarom zij dat doen.
Psyche
In voornoemde films zijn de slachtoffers meestal kleurloze marionetten zonder diepgang, die alleen dienen als slachtvee, als clowns die het publiek vermaken met hun bloed en ingewanden. Laugier echter, duikt diep in de psyche van zijn personage Lucy. Dat ze gered is uit de klauwen van een bizarre sekte betekent allerminst dat ze van de ellende af is. Haar leven is een hel geworden en ze zoekt vruchteloos naar manieren om daarmee af te rekenen. Jampanois acteerprestaties kunnen die opgave aan: pijn, verdriet, wanhoop en gekte spatten van het scherm en zijn akeliger om te aanschouwen dan de bloederige episodes. Alaoui doet eveneens haar best en houdt zich kranig; knap aangezien er als beginnende actrice heel wat van haar gevraagd wordt. Laugier speelt bovendien handig met de verwachtingen en behoeftes van het horrorpubliek. In plaats van de daders te laten straffen nadat de kijker weet wat ze hebben aangericht, begint het met de wraak en weet de kijker niet eens of die terecht is. Het script zit vol onverwachte wendingen en maakt dat de film allesbehalve een crowdpleaser is. Sappige martelscènes zijn er zat, maar niet vrijblijvend: de regisseur heeft er de nodig dosis psychologische horror aan toegevoegd om toch vooral een wrange film af te leveren.
Martyrs ontstijgt het niveau van een simplistische genrefilm als Saw met gemak, maar over het talent van een Dumont of Noe beschikt Laugier duidelijk niet. Uiteindelijk zijn Lucy en Anna martelaars omdat een sekte hen wil laten sterven voor een ‘hoger doel’. Martyrs zou zo een commentaar kunnen zijn op extreme vormen van uitbuiting door personen met meer macht, maar de wending aan het einde stelt de hele film in een existentieel daglicht die niet op die lezing aansluit. Bovendien is het hele idee van een type sekte zoals in Martyrs ongeloofwaardig en zelfs een beetje karikaturaal. Zo blijft Martyrs tussen de genrefilm en een intelligente speelfilm in hangen. Wel heeft Laugier zichzelf op de kaart gezet en een film gemaakt waarover nog lang gesproken zal worden, al was het maar vanwege het raadselachtige einde.
