(foto copyright: Martin Kozák)
Time verkoos “the Protestor” tot persoon van het jaar voor 2011, met “Occupy” en de “Arabische lente” een terechte keuze, die doet denken aan een twintigtal jaren geleden toen hier in ons eigen Europa vele Europeanen genoeg hadden van hun dictatoriale bewind. Het is zelfs al dertig jaar geleden dat de Poolse elektriciën Lech Wałęsa dezelfde eer van Time kreeg toebeeld voor zijn deel in het toen net opgerichte Solidarność (Solidariteit) dat stakingen in Polen organiseerde. Even ten zuiden van dit land zou een andere opmerkelijke figuur, Václav Havel, zijn rol gaan opeisen in de omwenteling van zijn land: Tsjecho-Slowakije. Eerder waren daar nog na de Praagse Lente (1968) de duimschroeven voor hem aangedraaid: hij had een publicatieverbod opgelegd gekregen en zijn paspoort was door de Tsjecho-Slowaakse overheid ingenomen.
Uiteindelijk ging het voor Havel en Tsjecho-Slowakije allemaal ineens heel snel: een herdenking door studenten werd in 1989 hardhandig neergeslagen waarna juist hardere protestacties volgeden van een volk dat de vrijheid al kon ruiken. 1989 was voor Oost-Europa wat 2011 wel eens voor Noord-Afrika zou kunnen zijn: in belachelijk snel tempo werden oude waarden letterlijk afgebroken. (“De Muur” viel ook in dat jaar.) Václav Havel kwam uit een relatief gegoede familie, hetgeen hem na de machtsovername door de communisten alleen maar tegen werkte. Hij werkte zich via omwegen langzaam op tot schrijver en toneelschrijver, bezigheden die door een totalitair regime ook al niet zo gewaardeerd worden, waarna dus in 1968 al snel zijn rechten werden ingeperkt.
Vrijheid
Ruim 20 jaar later kreeg Havel tijdens de studentenrevolutie die zich snel uitbreidde dan eindelijk de erkenning: hij werd president van een nieuw, vrij Tsjecho-Slowaaks land. De geschiedenis van Oost-Europa laat ook zien dat een nieuwe stabiele democratische regeringsvorm voor langere termijn vastleggen nog niet zo heel eenvoudig is; men is in veel landen nog steeds aan het leren en verschillende oud-Sovjetrepublieken zijn zelfs alweer vervallen in dictatoriale staatsvormen.
Slowakije splitste zich al snel af van het nieuwe vrije land, in een proces dat opmerkelijk netjes verliep. Deze keurig verlopen afscheiding was niet in de laatste plaats te danken aan het optreden van Havel zelf die het hele proces begeleidde terwijl hij persoonlijk juist tegen een splitsing was, een teken van zijn vermogen als een echte staatsman boven de partijen te staan zonder zijn eigen opvattingen op te leggen. Hierbij was het nieuw ontstane Tsjechië opmerkelijk ruimhartig voor de relatief arme voormalig landgenoten die nu buren zouden worden. Na de scheiding van Tsjecho-Slowakije ging Havel door, nu als president van een vrij Tsjechië. Afgelopen oktober schetste CNN voor de 75e verjaardag van Havel dit portret van een man die niets anders kon dan dissident in een dictatoriale staat worden. Vandaag overleed hij, nog steeds een symbool voor de revoluties in ons eigen Europa temidden van de nieuwe revoluties in Noord-Afrika en Arabië die nu het nieuws bepalen.
