“Oude snor dood, big deal”, hoorde Nausicaa Marbe een jongen in de supermarkt bij haar om de hoek zeggen over de vorige week overleden Václav Havel. In haar wekelijkse Volkskrant-column diende Marbe de jongen van repliek. Met een top 5 lessen van Havel schetste ze wat de eeuwige waarde van idealisme en integriteit juist voor jonge Europeanen nu kan betekenen. De oud president van Tsjechië is, in de woorden van Marbe, wel degelijk een big deal.
Ik ben te jong om het leven en werk van Havel echt goed te kennen. Zijn naam is bekend genoeg om te weten over wie het gaat, maar de finesses van zijn werk zijn voor mij niet meer dan grove algemeenheden, laat staan dat ik volledig kan invoelen waarom overal in Europa meeslepende postscripta in de kranten verschenen.
Verslagen demomen
Wat is de urgentie van Havel nog voor een nu opgroeiende generatie, geboren na de val van de Muur en ruim twintig jaar in vrede en welvaart levend? De demonen uit het verleden zijn verslagen, en het toneel voor de grote leiders verplaatst zich van de politiek naar andere domeinen. Steve Jobs werd in steden over de hele wereld als de tweede komst van Jezus Christus beweend, Havel is een ‘oude snor’.
Toch is Havel meer dan dat, bezweren al die mensen die de val van het Communisme ademloos volgden, zoals sommigen in mijn generatie uren naar Al Jazeera keken om niets te missen van de ontwikkelingen op het Tahrirplein.
Communismemuseum
In de zomer van 2010 was ik in het Communismemuseum in Praag. Het kleine museum zit in een drukke winkelstraat, weggestopt naast een Casino, en boven de McDonalds. Of het erbij hoorde weet ik niet, maar zelfs het kopen van een kaartje is een tot in de puntjes verzorgde communistische ervaring. Dat wil zeggen: er waren zeker drie mensen betrokken bij het verwerken van onze entreebewijzen, op een afstand van nog geen vijf meter van elkaar. Kopen, controleren, scheuren.
Niet iedereen is enthousiast over het museum. De meest recente recensie die via Google is te vinden druipt van teleurstelling: ‘Hard to find museum, not worth admission price. It’s like walking through a wikipedia article, but with less visual images. We get it, communism was bad. Save your money or at least don’t expect to see ironic propaganda.’ De teleurgestelde bezoeker had waarschijnlijk op zijn minst met een 50 meter hoog Leninbeeld op de foto gewild. Of een interactieve werkkamp-experience willen ervaren.
Socialistische parafernalia
Zelf vond ik het een van de merkwaardigste, maar tegelijkertijd indrukwekkendste kleine musea waar ik ooit ben geweest. Het museum staat stampvol met een waanzinnige collectie socialistische parafernalia, opgestapeld in vitrines en vastgeniet van vloer tot plafond. Het mooiste is echter de film die in een hoekje van het museum speelt. Het zijn beelden van het jaar 1989, het jaar waarin het communisme ten onder ging in Oost Europa. De film vertelt het verhaal van de fluwelen revolutie in Praag, en toont de laatste gewelddadige stuiptrekkingen van het communisme in Tsjechië. Het Wenceslausplein, waar Vaclav Havel honderdduizenden met autosleutels rinkelende landgenoten toesprak, is bij het museum om de hoek.
Vrijheid
In Praag werd toen de vrijheid bevochten, en veroverd. Maar kan iemand die in 1989 in Nederland is geboren echt de waarde van vrijheid kennen? Is het mogelijk de waarde van vrijheid te kennen, voor wie nooit met het tegendeel te maken heeft gehad? Ik vraag het me soms af.
In 1995 sprak Havel een grote groep net afgestudeerde politieke wetenschappers van Harvard toe. De beschaving die in de jaren ’90 had overwonnen is slechts een dun laagje vernis, meende Havel. Zij vraagt voortdurend onderhoud, en daarmee verantwoordelijkheid. Met name van politici moeten dat goed in hun oren knopen.
Zijn woorden toen waren gericht aan een andere generatie dan de mijne, in een tijd waarin het optimisme over de toekomst groter was dan nu.
Ware woorden
Als de woorden van Havel toen waar waren, dan zijn ze dat nu zeker. De tolerantie ten aanzien van minderheden neemt af, onder druk van de veiligheidsfantasten worden steeds meer en steeds vaker essentiële vrijheden beknot, en in Europa heet de democratie steeds meer een last dan een fundamentele en niet-onderhandelbare waarde. Ik weet niet of het mogelijk is de waarde van vrede en vrijheid werkelijk te bevatten voor iemand die nooit met het tegendeel is geconfronteerd, maar ik weet wel dat ze als abstract begrip kenbaar zijn, en het verdedigen waard bovendien.
Havel is wat dat betreft een voorbeeld voor elke jonge generatie die nog idealen heeft, en Havels woorden een aansporing om niet tevreden te zijn met de wereld zoals die nu is. De beschaving heeft permanent onderhoud nodig. Zonder dat onderhoud slijt het vernis, en groeit er misschien een nieuwe generatie op die de vrede en vrijheid opnieuw moet bevechten.
