Gisteren leek er een voorlopig hoogtepunt te komen in de ruzie tussen de Hongaarse regering en Europa. Een heus debat met onder andere Barroso, het Europees parlement en de Hongaarse premier Viktor Orbán. Orbán had al aangegeven op veel formele punten te buigen, maar in zijn slotbijdrage maakte hij ongewild precies duidelijk waarom hij geen democraat is. Zijn beroep op christelijke waarden, op familie en de natie is precies waarom de huidige ontwikkelingen in Hongarije niet democratisch zijn.
De Europese Commissie stuurde gisteren een brief naar Orbán, met een aangekondigde inbreukprocedure, met daarin drie heldere punten waar Hongarije op zou moeten buigen. Die brief handelde slechts over de onafhankelijkheid van de Hongaarse Centrale bank, over de pensioenleeftijd van rechters en over de nationale toezichthouder voor databescherming. Dat zijn de punten waar de Europese Commissie Hongarije echt op kan aanpassen. Op de banken gaat Orbán sowieso draaien, en de andere twee dingen komen ook wel goed. Het is juist wat niet behandeld is in de brief van de Europese Commissie wat de rest van Europa zorgen moet baren.
Regeltjes
Het is niet een van de maatregelen van de huidige Hongaarse regering die het beeld van een dictatuur oproept. Het is het hele pakket. Niet alleen de mediawet, niet alleen het gerommel aan de kieswet, niet al die individuele wetjes maken een dictatuur. Het is de hele geest van de maatregelen die ervoor zorgt dat Hongarije van een democratie Fidesz-land wordt. Waar door andere partijen bovendien niet of nauwelijks onder uit te komen valt. Zelfs als de huidige oppositie ooit een tweederde meerderheid zou halen, wat door het nieuwe kiesstelsel voorlopig al bijna onmogelijk is, kunnen ze de grondwet immers niet zo makkelijk veranderen. Dan zijn ze namelijk net zo ongeloofwaardig als Orbán nu.
Aan de meeste van die wetten valt vanuit Europa niet zoveel aan te doen, op het eerste gezicht. Volgens de letter van de Europese verdragen in ieder geval. Een land mag immers voor een grondwet kiezen met een prominente het nationalisme met vage hints naar revisionisme. Een land mag een christelijk karakter in de Grondwet zetten. Een parlement mag instemmen met verschillen in erkenning tussen godsdiensten. Een regering mag zelfs met een meerderheid allerlei dingen in wetten zetten die nog jaren blijven staan, zonder enige vorm van overleg met oppositie of het voorleggen aan het volk. Het mag allemaal. Maar democratisch is het niet.
Democratie is meer dan regels
Daar gaat zowel de Europese Commissie nat als Orbán. Want hoewel je op basis van de Europese verdragen je misschien niet duidelijker Hongarije kan veroordelen, kun je het wel veroordelen op de geest van de Europese Unie. De Europese Unie is meer dan een stelletje ministers van financiën die om het hardst schreeuwen dat Griekenland moet bezuinigen, terwijl ze zelf talmen met maatregelen. Europa is meer dan een optelsom van verdragsteksten. De Europese Unie heeft, ook als je over de precieze invulling van het begrip het oneens bent, een gezamenlijke idee over democratie. Over gelijke behandeling, over balans tussen machten, over een neutrale staat. Europa is een idee, dat wellicht moeilijk te vatten is, waar je het ook mee oneens kan zijn, maar waar democratische grondbeginselen als basis voor dienen. Dat maakten gisteren zowel Guy Verhofstadt als Dany Cohn-Bendit ook op emotionele wijze duidelijk in het debat in Straatsburg.
Orbán probeert onder de gemeenschappelijke idee van Europese waarden uit te komen. Door de opeenstapeling van wetten en door de nadruk op zijn eigen visie op Hongarije. De nadruk die Orbán zélf legt op de natie, op het gezin, op christelijke waarden kun je geen Hongaarse waarden noemen. Het zijn Fidesz-waarden. Dat in de grondwet vastleggen, gecombineerd met alle andere maatregelen, dan krijg je een Fidesz-land, in plaats een Hongarije waar iedereen het min of meer eens is met de grondbeginselen. Het is een grondwet van Orbán, niet van Hongarije. Het laat geen ruimte voor Hongaren om niet aan het reborn-catholic ideaal van de Hongaarse premier te voldoen.
Dat dat zomaar kan is een weeffout in de Europese verdragen. Maar zeker ook lafheid van vooral regeringsleiders, Europese Commissie en de Europese Volkspartij, die niet durven doorpakken en zich verschuilen achter regeltjes. Bovenal is het natuurlijk ondemocratisch regeren van een voormalige democraat, die nu slechts uitblinkt in holle anti-communistische, onware en niet ter zake doende retoriek. Een regeringsleider die weliswaar toegeeflijk lijkt tegenover Europa, maar tegen elke geest van Europa in over zijn volk heen regeert.
Huub Bellemakers is Hongarije-expert. En niet van het soort dat betaald op de UvA Hongaarse regeringspropaganda mag bedrijven
