Wat hebben kannibalen, rottende zombies, gemaskerde psychopaten, geile nonnen, nog geilere SS-dames, gemuteerde monsters, negroïde vampiers en andere rariteiten met elkaar gemeen? Juist, zij figureren in de onderbuik van de cinema, waar zij de exploitatiefilm bevolken. Exploitatiefilms zijn vaak wars van artistieke en maatschappelijke pretenties en worden door de meesten beschouwd als filmische rotzooi. Niet geheel onterecht overigens. Dit soort films zijn niet gemaakt om een verheven boodschap de wereld in te sturen of om de esthetische sensibiliteit van de gemiddelde kijker te prikkelen. Ze zijn gemaakt om geld te verdienen met budget dat nog lager is dan de opbrengst.
In 1978 verscheen George A. Romero’s Dawn of the Dead de bioscopen. Deze onafhankelijke zombiehorrorfilm werd omarmd door publiek en critici en was een groot kassucces. Behalve de baanbrekende gore-scènes had de film een satirische ondertoon, waarbij het kapitalisme en de consumptiedrang van mensen op de hak werden genomen. De mens als willoze consumerende zombie dus. Aangemoedigd door het grote financiële succes van Dawn of the Dead werd in Italië een eigen versie gefabriceerd: Zombi. Als regisseur was de nog relatief onbekende, maar ervaren filmmaker Lucio Fulci aangetrokken en onder zijn bezielende regie, gecombineerd met een uitgekiende marketingcampagne, werd Zombi in Europa en Amerika een grote hit. Zombi was exploitatie op zijn best en meest succesvol.
http://www.youtube.com/watch?v=PpuNE1cX03c
Dawn of the dead
Plagiaat?
Een kenmerk van exploitatiefilms is dat wordt ingehaakt op succesvolle eerder uitgebrachte films, waarbij het de kunst is om de film uit te brengen voordat een hype weer voorbij is gewaaid. Zombi kwam snel na het zombie-epos van Romero in de bioscopen en haakte perfect in op de zombie-gekte die deze had teweeggebracht.
Toch was Fulci’s variant op het zombiehorrorgenre geen goedkoop plagiaat. Romero’s film speelde zich –zoals bij velen bekend- af in een supermarkt, kende schaars geschminkte “menselijke” zombies en had dus een maatschappijkritische subtekst. Fulci’s film heeft een Caribische, zonnige setting met rottende halfvergane zombies, compleet met in oogkassen krioelende wormen. De zombie als onmenselijk monster dus. Dawn was daarnaast geïnspireerd door rampenfilms en had een apocalyptische inslag. Fulci baseerde zijn film naar eigen zeggen op Jacques Tourneur’s I Walked With a Zombie (1943) en was meer een klassieke –zij het voor die tijd erg bloederige- griezelfilm.
What’s in a name?
Dawn of the Dead werd in Italië uitgebracht als Zombi. Om te suggereren dat Fulci’s film de opvolger was, werd de film in Italië omgedoopt tot Zombi 2, terwijl de films weinig met elkaar gemeen hebben. In de Verenigde Staten kreeg de film de titel Zombie. Bij wijze van publicatiestunt werden in de Amerikaanse bioscopen kotszakjes uitgedeeld voor bezoekers met een al te zwakke maag. De film kreeg daarnaast de beroemde tagline ‘We are going to eat you’.
In Engeland werd de film begin jaren tachtig uitgebracht als Zombie Flesh Eaters, in een geknipte versie. Het zou uiteindelijk tot 2005 duren voordat de film daar volledig ongesneden op DVD zou verschijnen. In de jaren tachtig werden nog een aantal “delen” geproduceerd, die narratief amper iets te maken hadden met het origineel en kwalitatief sterk achterbleven.
Splinter in het oog
Een scene waarin een onfortuinlijke vrouw een grote houtsplinter door der oog krijgt is in horrorkringen een soort van legendarisch geworden, vooral omdat het in close-up te bewonderen valt. Fake, maar aangenaam expliciet. Deze scene werd iconisch voor de filmmaker Lucio Fulci en zijn (horrorfilm) oeuvre.
(hier kunt u de hele scene bewonderen)
Een andere opmerkelijke scene is een fraai gerealiseerde, surreële zombie versus tijgerhaai sequentie, waarvan velen zich afvragen hoe Fulci en crew dit voor elkaar kregen en hoe ze er überhaupt op kwamen.
Zombie vs. tijgerhaai
Verval
Na het succes van Zombi uit 1979 kwam Fulci’s carrière in een stroomversnelling, waarna hij onder andere nog genreklassiekers als City of the Living Dead, The Beyond en House by the Cemetary zou maken. Helaas kwam de Europese genre film o.a. door de opkomst van homevideo in de loop van de jaren tachtig in verval, net zoals de kwaliteit van de films van Fulci, die leden onder karige budgetten en gebrek aan inspiratie. Het toepasselijk getitelde Door into Silence (1991) was zijn laatste film voordat hij in 1996 bezweek aan diabetes.
Tom Scheers is historicus, maar dat verklaart allerminst zijn fascinatie voor culturele randverschijnselen als instrumentale death metal-jazz-fusion crossovers of zachtplastieken zombies.
