Privatisering was het toverwoord van de jaren negentig. Na de eerste grote privatiseringsgolven zitten we nu met voormalige staatsbedrijven, nutsbedrijven en een uit de hand gegroeide verzekeringsmarkt die stuk voor stuk de belofte van een meer efficiënte bedrijfsvoering, lagere prijzen en een betere service niet waar konden maken. Winsten worden niet gebruikt om te investeren in innovaties, of verbeteringen in de bedrijfsvoering en/of service maar worden als bonus uitgekeerd aan de top van deze bedrijven of als dividend aan aandeelhouders. Er worden illegaal prijsafspraken tussen concurrerende bedrijven gemaakt, waardoor prijzen niet dalen maar kunstmatig hoog gehouden worden en witteboordencriminaliteit loont. De regering en de opeenvolgende rechtse en middenpartijen die de privatiseringen hebben uitgevoerd zouden een enorm gezichtsverlies lijden als de stijging van corruptie, die als bijwerking van privatiseringen in alle door de staat afgestoten bedrijven optrad, aan het licht zou komen.
Het beeld werd ons opgedrongen dat ambtenaren lui waren en niet op de markt gericht omdat hun banen niet van bedrijfssuccessen afhingen. De snelle managers uit het bedrijfsleven zouden dat allemaal veel beter kunnen. Dat hebben we gemerkt. Kijk eens naar het onderwijs, waar de schaalvergroting heeft geleid tot grotere klassen, diploma’s waarvoor steeds minder gepresteerd hoeft te worden en waar de bedrijfsresultaten waar nodig kunstmatig opgepoetst worden. Daarmee werden de exorbitante salarissen voor de top van de megascholen veiliggesteld.
Graaiers voor ambtenaren
Ambtenaren werden vervangen door graaiers. Maar graaiers hebben geen boodschap aan zaken als landsbelang, het belang van kiezers of het belang van de bevolking van dit land, of Europa in het algemeen. Graaiers denken allereerst aan zichzelf en daarna aan hun aandeelhouders. Daarbij ontvangen ze een groot gedeelte van hun bonussen in vorm van aandelen in het eigen bedrijf. Dus de aandeelhouders, daar horen ze zelf ook bij.
Waarom lukt het de NS niet meer om treinen op tijd te laten rijden? Zou dat niet vooral liggen aan het feit dat het bedrijf niet meer kan en mag investeren in wat er aan hardware nodig is om, ook bij temperaturen onder nul en in geval van boombladeren op het spoor te blijven rijden? Wat is het verschil tussen een abonnement voor telefonie bij een monopolistisch staatsbedrijf en dat bij één van de nieuwe bedrijven op de vrije markt? Is het goedkoper geworden? Allerminst. Is de service beter? Au contraire. Is het netwerk meer betrouwbaar? Absoluut niet.
Ziekenhuiswinsten
Ziekenhuizen mogen binnenkort winst gaan uitkering op investeringen van private investeerders in de zorg. Weer zo’n heilloos plan. Investeren doe men vooral in zorg, operaties en apparatuur die geld opleveren. Mensen met een zeldzame aandoening staan dan automatisch in de kou terwijl onnodige cosmetische ingrepen voorrang kunnen gaan krijgen omdat die meer winst opleveren. Wachtlijsten zullen bijna zeker langer worden omdat mensen die hoge verzekeringen afsluiten of cash kunnen betalen voorrang in behandeling gaan krijgen. Daar kan je de klok op gelijk zetten.
De staat vergoedt nog altijd de helft van de ziektekostenverzekering via de zorgtoeslag. Dat is niets anders dan verkapte staatssubsidie voor de grote verzekeraars, maar blijkbaar mag je zaken die op de vrije markt nog niet genoeg geld opleveren via de belastingbetaler tot een aantrekkelijke investering omtoveren. Het lijkt nu net alsof je als particulier verzekerde niet duurder uit bent maar het is een sigaar uit eigen doos. Het belastinggeld wat nodig is voor de zorgtoeslag komt uiteindelijk ook gewoon uit je eigen portemonnee.
Giro-enveloppen
Waarom kon de Postbank vroeger alle benodigdheden om te bankieren gratis aan zijn klanten leveren, denk aan de blauwe giro-enveloppen, terwijl je nu als zakelijke klant bij de ING zeven euro moet betalen om geld op je eigen rekening te storten, terwijl deze handeling volledig door machines wordt uitgevoerd? Als je beseft hoe de ING is gegroeid na de privatisering en het omvormen van het bedrijf in een multinational, weet je waar je geld blijft hangen: in dit soort financiële megabedrijven. Bedrijven die te groot zijn om ten onder te gaan. Bedrijven die van de ondergang gered dienen te worden als er fouten in de bedrijfsvoering zijn gemaakt omdat ze anders complete landen in hun val meesleuren. We hebben ambtenaren die niet afhankelijk waren van bedrijfssuccessen vervangen door graaiers die ten allen tijden kunnen rekenen op steun van de overheid als de zaken uit de hand lopen.
Wat zijn we er dus nu eigenlijk mee opgeschoten? We hebben de moloch van de vrije markt op ons, ooit zo sociale, land losgelaten en alle macht op een presenteerblaadje aan het grootkapitaal overgedragen. Je had als kiezer via het stembiljet ooit, zij het vooral in theorie, invloed op het reilen en zeilen van staatsbedrijven. En deze bedrijven mochten dan misschien duur zijn in hun bedrijfsvoering, maar investeringen waren doorgaans prima op orde. Als bewoner en belastingbetaler was je min of meer aandeelhouder in de B.V. Nederland. Je kon het slechter treffen. De gezondheidszorg was gratis, het openbaar vervoer reed op tijd en naar de gekste uithoeken. De post zag het als een erekwestie om vandaag verstuurde brieven en pakjes morgen al te bezorgen en niet, zoals nu met pakjes gebeurt, er eerst genoeg op te sparen voor eenzelfde postcodegebied alvorens daadwerkelijk tot verspreiding over te gaan. Alle communicatie zat veilig bij één en hetzelfde bedrijf; een bedrijf waar je als werknemer misschien en eenvoudige maar tegelijk ook zeer zekere baan had. En waar je niet zoals nu elk moment op straat geflikkerd kan worden om vervolgens als uitzendkracht hetzelfde werk te gaan doen met inlevering van je rechten en een groot deel van het loon wat je vroeger verdiende.
Enorme denkfout
Privatisering was een enorme denkfout en de enige remedie is een herbezinning. Een herbezinning die ertoe leidt dat de staat bedrijven die producten leveren die onmisbaar zijn voor de bevolking weer gaat reguleren. Toegegeven: ideaal is dat niet, maar het is nog altijd verruit te prefereren boven het wild west-kapitalisme dat we nu op onszelf los hebben gelaten.
Leen Steen heeft ook een weblog.
cc-foto: Jim Champion
