Missers, technische problemen en berichten over stijgende kosten bereiken ons week in, week uit. Het Joint Strike Fighter-programma (JSF) ligt al jaren achter op schema. “Een schandaal en een tragedie,” zo noemde Republikein John McCain het duurste Amerikaanse wapenprogramma uit de geschiedenis. In steeds meer deelnemende landen wereldwijd wordt niet alleen openlijk getwijfeld aan het JSF-project, maar worden ook toestellen afbesteld. Toch houdt ons kabinet zonder enige twijfel vast aan dit geldverslindende project, waar voor andere landen duidelijk is dat een goede afloop niet te verwachten valt.
De wereldwijde economische crisis maakt dat landen de broekriem aanhalen. Maar niet alleen bezuinigingen noodzaakt de Verenigde Staten, Groot-Brittannië, Italië en Australië om minder toestellen aan te schaffen, ook de technische en financiële onzekerheden in het JSF-programma maakt het voor landen niet eenvoudig om door te gaan. Zij kunnen het geld wel beter besteden. Alleen Nederland, het braafste jongetje in de Amerikaanse klas, blijft zitten. Gevolg is dat de kosten voor de JSF stijgen en wij nog meer gaan betalen.
Enorme kosten
Australië herziet momenteel het hele proces. Net als Nederland schaft Australië twee testtoestellen aan en heeft het fors geïnvesteerd in de ontwikkelingsfase van de JSF. De aanschafprijs van de twee testtoestellen is in korte tijd met 70 miljoen euro gestegen en komt daarmee op bijna 300 miljoen euro. Dat staat nog los van de fors gestegen exploitatie- en onderhoudskosten. Het gevolg voor Nederland is dat de kosten per toestel in de toekomst nog verder zullen stijgen. En voor het geplande bedrag waarmee Nederland in de toekomst voornemens was 85 toestellen aan te schaffen, zijn door de gestegen kosten nu nog maar 68 vliegtuigen te krijgen.
De kosten van het JSF-programma zijn inmiddels zo ver opgelopen dat een vliegtuig nu bijna drie keer zoveel kost dan ooit begroot. De prijs staat niet vast, maar wat we zeker weten is dat Nederland al meer dan 1 miljard euro in dit project heeft gestoken zonder resultaat. Toch wil Minister Hillen, die onlangs nog op bezoek was in de Amerika, hier niets van horen. Hij ontkent financiële tegenvallers en weigert worst case scenarios met de Tweede Kamer te bespreken.
Risicovolle investering
Nu was de oorspronkelijke deal dat wij voor onze investering in de ontwikkeling van de toestellen orders zouden krijgen voor het Nederlandse bedrijfsleven. Door de economische crisis zullen de Amerikanen nu vooral hun eigen bedrijfsleven opdrachten willen toespelen. Zo is in Italië het bedrijfsleven voorgehouden dat ze orders zouden krijgen ter waarde van maar liefst 75 procent van hun totale investering. Lockheed Martin, de bouwer van het toestel, liet echter onlangs weten dat Italië op maar slechts 5 procent hoeft te rekenen. Een dure tegenvaller. Maar ook zouden de Amerikanen niet tevreden zijn met de Nederlandse twijfel over het project. Ondertussen willen zowel Japan als Turkije dolgraag de orders binnenslepen die nu nog naar Nederland gaan. Ook hierover doet de minister of hij doof en blind is en spreekt zijn onuitputtelijke vertrouwen uit in de Amerikanen.
Naast de uit de hand lopende kosten blijken de toestellen eindeloos veel gebreken te vertonen waardoor vooralsnog de veiligheid van de testpiloten niet gegarandeerd kan worden. In november vorig jaar lieten Amerikaanse vertegenwoordigers weten de productie van de JSF te willen vertragen omdat de toestellen scheuren en zwakke plekken vertoonden. Een maand later gaf JSF-baas David Venlet deze ernstige weeffout toe. En uit een in opdracht van het hoofd materieelaankoop van het Pentagon geschreven uitgelekt rapport blijkt dat er zelfs een lange lijst met geheime gebreken bestaat. In het rapport staat dat de hoeveelheid mankementen na tien jaar ontwikkeling net zo groot is als normaal gesproken in de beginfase van de ontwikkeling van een vliegtuig. Vanaf de aanvang van het JSF-programma is er sprake van een risicovolle overlap tussen het ontwikkelen, het testen en de productie van toestellen. Terwijl nieuwe toestellen van de band rollen, worden er honderden veranderingen in het ontwerp aangebracht. Van de 117 geproduceerde toestellen, hebben er slechts 42 de fabriek verlaten. Daarvan zijn er de afgelopen week nog eens 15 aan de grond gezet wegens mankementen.
Heilig huisje
In een jaar waarin het kabinet over miljardenbezuinigingen gaat beslissen, mag geen enkel onderwerp onbesproken blijven. De Nederlandse deelname aan het JSF-project moet daarom opnieuw ter discussie worden gesteld. In Den Haag lijken coalitiepartners CDA en VVD krampachtig vast te houden aan luchtkastelen. Financiële tegenvallers, partners die zich terugtrekken, technische gebreken en oplopende kosten roepen de vraag op hoe slecht het met de JSF moet gaan voordat ook Nederland inziet dat dit project een doodlopend spoor is. De JSF is voor het kabinet een heilig huisje, maar dat mag geen reden zijn om je niet eerlijk af te vragen of stoppen met het project de Nederlandse burger niet meer oplevert dan gewoon doorgaan.
Arjan El Fassed is Tweede Kamerlid voor GroenLinks en woordvoerder Defensie.
