Vorige week werd bekend gemaakt dat er dit jaar opnieuw een opvoering van The Passion komt. Bekende Nederlandse artiesten brengen op de donderdag voor Pasen op het Willemsplein in Rotterdam het lijdensverhaal van Jezus. Ze doen dat met gebruikmaking van popsongs van Nederlandse bodem. Intussen zal een stoet mensen een groot neon-verlicht kruis ronddragen door de stad. Het evenement wordt op primetime live uitgezonden op Nederland 1. Vorig jaar vond The Passion voor het eerst plaats; toen op de Markt in Gouda en live uitgezonden op Nederland 3. Dat evenement was goed voor 15-20.000 bezoekers en 1,8 miljoen kijkers. De productie was in handen van een onafhankelijk productiebedrijf, de omroepen RKK en EO fungeerden als aanjagers en naast wat kleinere andere partners waren ook de Rooms-Katholieke Kerk en Protestantse Kerk in Nederland betrokken. Te verwachten valt dat The Passion ook dit jaar veel mensen zal trekken. Dat de muzikale uitvoering van het eeuwenoude verhaal over het lijden en sterven van Jezus zoveel mensen en media-aandacht trekt, is uniek. Toch – en daarin is The Passion niet uniek – past deze uitvoering helemaal binnen een tendens die momenteel gaande is: deze muzikale vorm, die stamt uit de Christelijke traditie, wordt steeds vaker buiten de kerk uitgevoerd, en krijgt daarbij opnieuw vorm.
Remix
Passies klinken in toenemende mate in de concertzaal en in de publieke ruimte, bijvoorbeeld op straat. De verplaatsing van die vorm gaat vaak hand in hand met een actuele vormgeving van de muziek, de tekst, of allebei. De Matthäuspassion (en in mindere mate ook de Johannespassion) van Bach is daarbij voor veel mensen een ijkpunt: jaarlijks zijn er vele uitvoeringen van de Matteüspassie. De concerten van de Nederlandse Bachvereniging in Naarden, onder andere bijgewoond door talloze politici, en die van het Concertgebouworkest in Amsterdam zijn de meest bekende.
De verplaatsing van de Passie van de kerkdienst naar de concertzaal en het stadsplein wordt door tekstdichters, artistiek leiders, producenten en dirigenten aangegrepen om het lijdensverhaal op creatieve wijze te actualiseren. Zo wordt Bach’s Matteüs uitgevoerd in het Nederlands, als remix of als ‘meezingpassie’. Componisten scheppen eigen vormen van de Passie, waarin ze commentaar geven op het verhaal, er vraagtekens bij plaatsen, of slechts vaag verwijzen naar het verhaal van Jezus. Zij eigenen zich de Passie op hedendaagse wijze toe.
Do kussen
Onder andere door ontkerkelijking is de traditionele kerkelijke betekenis van de Passie in onze tijd allang niet meer de enige. De betekenis die de Passie krijgt is divers: voor de één is een Passie gewoon goede muziek, voor de ander een verhaal over algemeen menselijke ervaringen als lijden en verraad, voor een derde gaat het over Jezus, de zoon van God. Vorig jaar op de Markt in Gouda merkte de 17-jarige jongen achter mij tegen zijn vriend op dat hij was gekomen “om zangeres Do te kussen” (zij speelde in The Passion de rol van moeder Maria). Hij kwam voor het spektakel, niet (primair) om het verhaal van de laatste uren van Jezus te horen. De betekenis van de uitgevoerde Passies verschilt dus van individu tot individu en wordt toegekend vanuit ieders eigen referentiekader.
Passies zijn er al sinds de vierde eeuw, maar ze worden steeds weer opnieuw getoonzet, bewerkt en vormgegeven. In de hedendaagse cultuur wordt het lijdensverhaal voornamelijk buiten kerkmuren bij de tijd gebracht; The Passion is daar een voorbeeld van. Nieuw aan dat evenement is de impact: zoveel kijkers en luisteraars ineens trok een Passie in Nederland nog niet eerder. Nieuw is ook de nauwe verbondenheid met de populaire cultuur, door de keuze van popsongs en bekende artiesten. Nieuw is tot slot de laagdrempeligheid van deze Passie (in de publieke ruimte, gratis toegankelijk, en op tv uitgezonden). Met The Passion hebben hedendaagse ‘klassieke muziek’-Passies een stevige pendant gekregen in de populaire cultuur. Daarmee vindt die actualisering niet alleen plaats in de concertzaal, maar nu ook op de pleinen van de stad.
Mirella Klomp werkt als post-doc onderzoeker voor Tilburg University.
