De afgelopen dagen stortten de media zich bovenop vrouwelijke politici. Twee van de kandidaten voor het PvdA-leiderschap zijn namelijk vrouw en die afwijkende sekse houdt de Nederlandse gemoederen flink bezig. Nebahat Albayrak werd maandagavond ondervraagd over haar vrouwelijkheid, waarna een discussie ontstond over het seksisme van interviewer Jeroen Pauw. Dinsdag maakte Lutz Jacobi haar kandidaatschap bekend. Op Twitter regende het opmerkingen over haar sekse en er verschenen onflatteuze foto’s. De beschimping van vrouwelijke politici is niets nieuw, maar het huidig klimaat van ‘celebrity politics’ is wel extra ongunstig voor vrouwen.
Sterrenpolitiek
Celebrity politics verwijst naar een gevolg van de popularisering van de politiek. Celebrity politicians zijn allereerst beroemdheden die hun roem hebben aangewend om de politiek te veroveren, zoals Reagan en Schwarzenegger. Daarnaast verwijst de term naar politici die de praktijken van sterren gebruiken om hun imago te verbeteren en hun boodschap over te brengen. Het gaat dan bijvoorbeeld om fotomomenten, marketingstrategieën uit de amusementsindustrie en mediaoptredens die vroeger voorbehouden waren aan sterren.
Vanaf de jaren ’90 wordt er wetenschappelijk onderzoek gedaan naar aard en gevolgen van popularisering, zoals deze historische analyse van Brandpunt. Werd er eerder nog schande gesproken van Hilbrand Nawijn, zijn we inmiddels aan het fenomeen gewend. We vinden het heel normaal dat politici, reality-sterren en muzikanten bij elkaar aan tafel zitten in De Wereld Draait Door en Pauw & Witteman.
In haar boek Entertaining The Citizen over het samengaan van politiek en populaire cultuur besteedt hoogleraar Liesbet van Zoonen veel aandacht aan celebrity politicians. Ze stelt dat hun succes afhankelijk is van de mate waarin zij slagen dezelfde ‘persona’ neer te zetten op het politieke podium en in de media. Politici moeten dus net zo op hun gemak zijn bij Dit Was Het Nieuws als bij Nieuwsuur en overal moet het lijken alsof ze ‘zichzelf zijn’.
‘Sterrenpolitiek’ is op twee manieren ongunstig voor vrouwen. Met de popularisering van politiek zijn personen en persoonlijkheden belangrijker geworden. Deze personalisering is ongunstig voor vrouwelijke politici. Daarnaast vereist celebrity politics een spiegeling van politici aan beroemdheden en ook dit pakt voor vrouwen ongunstig uit.
Het persoonlijke hoort niet politiek
Traditioneel gezien was politiek het domein van mannen. Het behoorde immers niet samen te gaan met het familieleven waarop vrouwen het monopolie hadden. Politiek werd bovendien gezien als slangenpoel vol corruptie en machtswellust, terwijl vrouwen symbool stonden voor onschuld en eerlijkheid.
De norm dat politiek en privé van elkaar gescheiden dienen te zijn is onveranderd en daarom is onder celebrity politics is het ideaaltype nog steeds man. We zien dit terug in de verschillende beeldvorming over het privéleven van politici. Onder celebrity politics worden mannen geroemd als zij soms ook thuis zijn (Wouter Bos), terwijl vrouwen bekritiseerd worden omdat hun families zouden lijden onder hun ambities (Neelie Smit-Kroes).
Sterren zijn lustobjecten, politici niet
Extra problematiserend voor vrouwelijke politici onder celebrity politics is de manier waarop er naar vrouwelijke sterren wordt gekeken. Historisch gezien vervullen vrouwen in de entertainmentindustrie de rol van object dat bestaat om bekeken te worden en nog steeds worden actrices en zangeressen hoofdzakelijk afgerekend op hun uiterlijk. Ook een machtige ster als Madonna heeft altijd gesteund op haar lichaam.
Jezelf profileren op uiterlijk of veel met uiterlijk bezig zijn staat haaks op de serieusheid die van politiek verwacht wordt. Voor mannen is charme belangrijk, voor vrouwen is dit lastig vanwege de seksuele connotatie van verleiding. Het Hollywood-beeld van de zorgzame vrouw past ook al niet bij politiek, omdat de vrouw zichzelf daarmee terugzet in de privésfeer. Dit betekent dat vrouwelijke politici in vrouwelijke sterren geen geschikt model vinden om zich aan te spiegelen. Voor vrouwen in de politiek zit er daardoor weinig anders op dan hun vrouwelijkheid te maskeren en mannen te imiteren.
Strategie
In een ander artikel [abstract] analyseert Van Zoonen twee politiek leiders: Tarja Halonen en Angela Merkel. Beide vrouwen hebben hun uiterlijk voortdurend geridiculiseerd zien worden en beide doen het slecht in populaire media. Beiden hebben ervoor gekozen om uitermate terughoudend te zijn over hun privéleven en dus niet mee te gaan in personalisering, wat wellicht hun succes verklaart. Dit sluit ook aan bij Iron Lady Margaret Thatcher, met de kanttekening dat politiek toen minder gepopulariseerd was.
In de Volkskrant hekelde Ingeborg Beugel het optreden van Albayrak: “zo onvrouwelijk, zonder humor en vooral niet charmant”. Ze voegde eraan toe dat zij daarom niet op haar zou stemmen. Het werk van Van Zoonen wijst er echter op dat dit wel eens de beste manier zou kunnen zijn om stemmen te krijgen. Vrouwelijkheid moet verzoend worden met de hardheid die we van politici verwachten, maar harde vrouwelijkheid wordt in onze cultuur onvermijdelijk bespot.
Linda Duits promoveerde bij Liesbet van Zoonen (op iets heel anders).
