“Ook als er eerlijke verkiezingen waren geweest, zou Poetin de verkiezingen waarschijnlijk hebben gewonnen.” Daar gaan we weer. Deze keer kwam de bewering niet alleen van het blik Ruslandspecialisten, maar ook van Golos. Deze onafhankelijke organisatie die eerlijke verkiezingen in Rusland wil bevorderen, stelde op basis van een degelijke eigen exit poll dat waarschijnlijk iets meer dan 50 procent van de mensen op Poetin heeft gestemd. Dat zal best, maar dat maakt het nog geen eerlijke verkiezingen.
Natuurlijk is Poetin erg populair, dat wil ik niet betwisten. Maar je moet je ook afvragen hoe hij zijn populariteit heeft opgebouwd: eerlijke verkiezingen duren zoveel langer dan alleen de verkiezingsdag zelf. Natuurlijk is het geen goed idee om stembussen vast van te voren te vullen met biljetten, om mensen toegang tot het stemlokaal te weigeren of om mensen in bussen van stembureau naar stembureau te vervoeren. Daar moeten journalisten ook zeker verslag van doen, en buitenlandse regeringen moeten het veroordelen. Dat staat buiten kijf.
Hooligan
Maar die stembusfraude is een gestolen Snickers als je kijkt naar de schaal waarop Poetin de verkiezingen daadwerkelijk gestolen heeft. Vol van verontwaardiging over kwijtgeraakte stembiljetten zijn mensen dat vaak even vergeten. Ook slimme, verstandige mensen die het land van haver tot gort kennen. Zo zei Ruslandkenner Hubert Smeets toen hij tijdens een debat in De Balie over het Golosrapport hoorde dat de oppositie nu een argument minder had. Hij weet best dat dat niet zo is.
Laten we Rusland even loslaten. Deze tijdelijke blindheid treedt bij alle gefraudeerde verkiezingen. Om van eerlijke verkiezingen te kunnen spreken, moeten alle kandidaten gelijke toegang hebben gehad tot media en rechten op het voeren van een campagne hebben gehad, zodat de kiezers voldoende gelegenheid hebben gehad om zelfstandig een afweging te maken. Er zijn genoeg landen waar je alleen de president op TV ziet, die stoere dingen doet en plechtige dingen zegt. De oppositieleiders zie je af en toe in een politiebus gesmeten worden, als de voice-over woorden als ‘hooligan’ en ‘terrorist’ gebruikt. Als de media (of zelfs de drukpersen) in staatshanden zijn, moet alle oppositiecampagne op straat gebeuren. Dan sta je alvast met 9000-0 achter. Natuurlijk is dan één kandidaat dan populairder dan de ander.
Angst
Iedereen moet de gelegenheid gehad hebben zich te kandideren. Argumenten als ‘hij mag niet, zijn gezin heeft hem nodig’ (echt gehoord, in Ruslands nog minder democratische buurland Wit-Rusland) of een plotseling opgedoken belastingschuld waardoor meneer de kandidaat de bak in moet, mogen niet. Evenmin mogen kandidaten met repressie (kijk maar uit, je moeder is niet heel gezond, ze heeft zorg nodig en ik weet niet of de artsen die willen geven als jij je zo tegen de president blijft uitspreken- opnieuw een Wit-Russisch voorbeeld) onder druk gezet worden om van hun kandidatuur af te zien. Ze moeten zich kunnen kandideren zonder te hoeven vrezen voor straf, auto-ongelukken of opname in een psychiatrische inrichting.
Kiezers moeten de kans hebben om zelfstandig en vrij hun stem te bepalen en uit te brengen. Dus geen gedoe met voor het gemak alvast stemmen in de kazerne of op school, maar gewoon geheime verkiezingen. Kiezers moeten er op kunnen vertrouwen dat hun stem geheim is. Ze moeten ervan uit kunnen gaan dat hun stem geen persoonlijk consequenties heeft, behalve dan op politiek vlak. Gisteren ging over de Russische verkiezingen op Twitter het mopje rond: “Putin did particularly well among voters who described themselves as ‘not wanting to be imprisoned’.”
Open deuren
Rusland scoort niet op al deze vlakken slecht. Op sommige punten doet het land het inmiddels matig. Dat is vooruitgang. Maar voorlopig kan er in Rusland nog geen sprake zijn van vrije verkiezingen. En dus zou Poetin niet ‘als er vrije verkiezingen waren geweest ook 50 procent halen.’ Al deze punten klinken als open deuren. Maar doordat we altijd zo schrikken van stembusfraude op de verkiezingsdag zelf, waaien ze steeds dicht.
Franka Hummels is historica en freelance journalist, gespecialiseerd in Oost-Europa, met name Wit-Rusland en de rest van de voormalige Sovjet-Unie.
