Uladislau Kavalyau en Dzmitry Kanavalau. Tot dit weekend had nog niemand van ze gehoord enn ook nu zal hun naam bij de meeste mensen geen belletje doen rinkelen terwijl ze toch Teletekstpagina 101 hebben gehaald, de grootste graadmeter van wereldroem. Kavalyau en Kanavalau (vaak vanuit het Russisch/ Engels aangeduid als Kovaljov en Konovalov) zijn dit weekend vermoord. In een onbekend Wit-Russisch bos kregen ze een kogel door hun hoofd. Hun ouders zijn daarvan schriftelijk op de hoogte gesteld, maar waar hun graf is, mogen zij niet weten. Ze zijn doodgeschoten door een justitieel doodseskader.
De jongens kregen de doodstraf voor iets wat zij hoogstwaarschijnlijk niet gedaan hebben: het plaatsen van een explosief in de metro van Minsk op 11 april vorig jaar. Al het bewijs rammelt, zelfs naar de normen van regimegetrouwe advocaten. Maar het bewijs bestaat niet meer, het is vernietigd. En deze twee jonge mensenlevens nu dus ook.
Wat voor belang had de president bij dit schijnproces en de moorden die erop volgen? Dat is lastig te zeggen. President Loekasjenka laat met deze executie zijn onwrikbaarheid zien. Batka – ‘vadertje’ – Loekasjenka zal zijn burgers ten allen tijden beschermen tegen terroristische onverlaten. Hij is daadkrachtig, geen ‘Europese softie’. Met het uitstralen van barmhartigheid heeft hij binnenlands niets te winnen, en buitenlands ook niet echt.
Controle
Loekasjenka bezit totale controle over de media. De staat, waarover hij dus de baas is, bezit letterlijk de drukpersen. Oppositiekranten mogen daarvan gebruik maken, maar met zeer beperkte oplages en ze moeten aan veel strenge voorwaarden voldoen. Op internet bestaan nog wel enkele onafhankelijke media, maar formeel vallen zij nu ook onder censuur, al is die nog nauwelijks geïmplementeerd. Journalisten hebben voortdurend te maken met huiszoekingen of andere intimidaties door de geheime dienst, die nog gewoon KGB heet. Daarnaast krijgen ze steeds smaad- of lasterprocessen aan hun broek, zodra ze iets negatiefs over de president of zijn regime schrijven. De meeste journalisten passen uit zelfbehoud zelfcensuur toe.
Veel mensen, vooral op het platteland, geloven zonder meer wat ze in de media voorgeschoteld krijgen. In de stad is dat minder het geval, maar het wantrouwen tegen oppositionele media is minstens zo groot als dat tegen staatsmedia. Dat betekent dat de president dus werkelijk zijn verhaal zo kan draaien als hij wil.
Bliksemafleider
Op dit moment kan hij wel een bliksemafleider gebruiken. Het ging sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie nog niet zo slecht met de Wit-Russische economie als nu. Bovendien heeft Wit-Rusland economische conflicten met zowel Europa als Rusland. De crisis zal zich alleen maar verdiepen. Tot vorig jaar de roebel in een dag een duikvlucht van 50 procent maakte, hield hij vol dat de crisis Wit-Rusland zou overslaan. Zijn staatsgeleide economie was interngericht en kon dus wel tegen een stootje. Toevallig vond de metro-aanslag precies in dezelfde week plaats. Per direct ontstonden samenzweringstheorieën en misschien is het dit keer niet verstandig om ze zonder nadere inspectie naar het rijk der fabelen te verwijzen. (Maar ja, het bewijsmateriaal is vernietigd, dus het zal een hele puzzel zijn om de waarheid boven tafel te krijgen.)
De lege schappen en de hogere prijzen leidden ertoe dat nieuwe groepen in verzet kwamen; consumenten, automobilisten. Voordien hielden die zich afzijdig, dat was veiliger. Vooral ondernemers en mensen die politiek actief zijn hebben immers van het regime te duchten, dus je kunt beter je mond houden. Tot de problemen ook jouw portemonnee raken.
Ondertussen werden de problemen met Rusland, dat niet langer olie voor een vriendenprijs wilde leveren, groter. Een daadkrachtige houding helpt dan. Loekasjenka laat zijn bevolking zien dat er niet met hem te spotten valt. Dat hij een echte leider is- dat wordt in de meeste voormalige Sovjetrepublieken nog steeds al belangrijker dan een programma gezien.
Europa
Europa schrikt van deze brute moorden. Europa is ook boos over de manier waarop de meeste kandidaten die het bij de presidentsverkiezingen in december 2010 tegen Loekasjenka opnamen nog steeds gevangen zitten. Daarom werden er vorige maand nieuwe sancties tegen de president en zijn vertrouwelingen genomen: ze zijn officieel persona non grata in de Europese Unie en hun tegoeden zijn bevroren. Loekasjenka haalt daar zijn schouders over op. Op de boze woorden van Guido Westerwelle over de op handen zijnde executies schamperde hij ‘beter dictator dan homo’. In Europa maakt hij daarmee in slechte beurt, binnenlands niet. Ook toen hij besloot geen gratie te verlenen aan Kavalyau en Kanavalau gaf hij nog even een lange neus mee aan de EU: Kijk, ik laat me niet door Europa zeggen wat ik wel en niet moet doen.
Rusland
Bij de andere grote buur, Rusland, valt deze daadkracht waarschijnlijk wel in goede aarde. Rusland maakte zich zorgen over Loekasjenka. Zijn gedrag was soms wonderlijk, hij leek de bevolking niet onder controle te hebben, er rezen vraagtekens hoe lang hij zijn positie zou weten te behouden. Nu laat hij duidelijk zien dat híj de baas is. Dat maakt hem een betrouwbaardere zakenpartner voor Poetin.
Natuurlijk zijn niet alle Wit-Russen blij met deze moorden. Het gros van de mensen is apathisch, dat is het makkelijkste ‘en je kan toch niets doen.’ Maar er zijn zeker ook mensen die protesteren. Het hele weekend al zijn er demonstraties tegen de doodstraf, waarbij de deelnemers risico lopen op maanden cel, als het niet langer is. Dat die demonstraties klein zijn, zegt dus niets over hoeveel animo ervoor is.
Franka Hummels is historica en freelance journalist, gespecialiseerd in Oost-Europa, met name Wit-Rusland en de rest van de voormalige Sovjet-Unie. Ze woonde meerdere keren in Minsk.
