De zombies komen. Eigenlijk zijn ze er al. In boeken nemen ze bijvoorbeeld exponentieel toe. De eerste zombiefilm is uit 1932 (White Zombie met de legendarische Bela Lugosi) en sindsdien zijn zombies in films, comics, games, series gebruikt voor allerlei filosofische, sociologische en psychologische beschouwingen op onze samenleving. Gisteren werd in de VS de laatste aflevering van het tweede seizoen van zombieserie The Walking Dead uitgezonden. Waarom zijn zombies zo populair en wat betekent dat? (Dit stuk bevat geen spoilers over de serie.)
De zombiemetafoor wordt in de maatschappij veelvuldig gebruikt – de economie, onderwijs en zelfs illegale vluchtelingen worden met zombies vergeleken. De ‘echtheid’ van zombies blijkt uit de mate waarin de aanstaande dreiging van zombies serieus wordt genomen. Zo wordt er volop gewaarschuwd voor de zombie-apocalyps, waaronder door de Centers for Disease Control and Prevention (CDC, het Amerikaanse RIVM) dat ook tips biedt waarmee je goed voorbereid bent.
Reflectie
Zombies vinden hun herkomst in Haïtiaanse voodoo en hebben via Amerikaanse angst voor dat exotische en mystieke hun weg gevonden in populaire cultuur. De geschiedenis van zombies in populaire cultuur leert ons dat er steeds geprojecteerde angsten terugkomen: angst voor een atoomoorlog, angst voor biochemische wapens, angst voor consumentarisme. Steeds gaat het daarbij om angst om de controle over ons leven te verliezen.
Zombies zijn eigenlijk best lame – ze zijn langzaam en kunnen bijzonder weinig – maar het enge zit in dat verlies van controle, de massaliteit van zombies en het idee van onvermijdbaarheid dat de zombie apocalyps komt. Het allerengst daarbij is dat zombies eerst mensen waren: wij kunnen dus zombie worden, jíj kunt zombie worden. Sterker nog: hoe weet je dat je niet al een zombie bent?
Emoties en moraal
Zombies houden ons dus een spiegel voor en deze spiegel wordt uitstekend uitgewerkt in de The Walking Dead. Waar films maar een beperkte hoeveelheid tijd beschikbaar hebben, kunnen seriemakers echt de diepte ingaan. In het eerste seizoen werd vooral ingezoomd op de emoties die gepaard gaan met het massale verlies van geliefden: hoe ga je daar mee om als je ook nog in constante angst leeft?
Het tweede seizoen gaat in op de vraag wat maakt ons anders dan zombies. Wat is beschaving? Moeten we niet humaan even humaan zijn richting zombies als we zijn met psychiatrisch patiënten? Beiden zijn immers een gevaar voor zichzelf en anderen, maar zijn daar niet verantwoordelijk voor. En hoe zorgen we ervoor dat de overlevers menselijk blijven? Wat is het nut van rechtsgang als de samenleving zoals we die kenden niet meer bestaat? Hoe weeg je survival af tegen moraal?
Zombies als vrijheidsstrijders
Zombies symboliseren the end of the world as we know it en dat wordt in onze tijd vaak gekoppeld aan de invloed van de media. In zijn nieuwste boek Media Life stelt ook mediahoogleraar Mark Deuze dat onze gemedieerde maatschappij lijkt op de wereld na de zombie apocalyps:
Like zombies, we lose our sense of ego and individuality as we are collectively lost in our technologies. Whether through watching the same or similar television shows regardless of where we are in the world, or simply by logging on to the global grid of the ‘network of networks’ that is internet, we are – again, much like zombies – irreducibly connected into a worldwide flow of data, information, techniques and technologies. Like zombies, we cannot seem to get enough of media – even though there does not seem to be a collective nor consensual agenda as to where we are going.
Dit argument van geestdodende media is verre van nieuw (zie bijvoorbeeld de klassieker Amusing Ourselves To Death), maar Deuze’s uitleg is wel verfrissend. Zombie zijn is niet erg. Hij vergelijkt de demonstranten in Egypte met zombies: het zijn geen individuen en ook geen volledig collectief, maar ze werken wel samen voor het grotere goed. Deuze zegt “[b]y being a zombie, we can move past what is holding us back.”
De cliffhanger van vorige week beloofde weinig goeds voor Rick Grimes. Wat er ook moge gebeuren in de laatste aflevering, wellicht dat Deuze’s boodschap wat hoop geeft. Want wat is er eigenlijk zo slecht aan zombie zijn?
Linda Duits doet onderzoek naar populaire cultuur. Een verkorte versie van dit stuk staat op DiepOnderzoek.nl.
