Als de financiële crisis van 2008 en de economische crisis die er op volgde iets hebben betekend, is het wel dat het begrip kapitalisme aan geloofwaardigheid heeft ingeboet. Waar de jaren tachtig en negentig voor velen de bevestiging waren dat het kapitalisme gewonnen had van het communisme, staat het begin van deze eeuw, naast terrorisme, in het teken van twijfels rond ons economische systeem. Zelf in Amerika, Land of the Free, is politieke steun voor het kapitalisme geen vanzelfsprekendheid meer. Op de geboortegrond van de Occcupy beweging staan begrippen als de herverdeling van welvaart en de sociale verantwoordelijkheden van de overheid dit verkiezingsjaar centraal. Toch zit het kapitalistisch denken ingebakken in de ziel van elke Amerikaan.
Bestaansrecht
Het bestaansrecht van Amerika bevindt zich in het streven naar persoonlijke vrijheid. Toen de inwoners van de Britse koloniën op het Amerikaanse continent rond 1770 van mening waren dat ze uitgebuit werden door hun voormalige vaderland, in hun economische en persoonlijke vrijheden beperkt, besloten ze in opstand te komen. Het eerste grote protest, de Boston Tea Party, resulteerde in de American Revolutionary War en uiteindelijk in de befaamde Declaration of Independence van 4 juli 1776. Dat document vatte een land gestoeld op vrijheid perfect samen, in het begin van haar tweede alinea:
We hold these truths to be self-evident, that all men are created equal, that they are endowed by their Creator with certain unalienable Rights, that among these are Life, Liberty and the pursuit of Happiness. That to secure these rights, Governments are instituted amongst Men, deriving their just Powers from the consent of the governed, – That whenever any Form of Government becomes destructive of these ends, it is in the Right of the People to alter or to abolish it, and to institute new Government, laying its foundation on such principles and organizing its powers in such form, as to them shall seem most likely to effect their Safety and Happiness.
Kapitalisme is vrijheid
Voor Amerikanen is kapitalisme, het centraal stellen van persoonlijk kapitaal in tegenstelling tot collectief belang, een manier om persoonlijke vrijheid te garanderen. Wie betaalt bepaalt en als het collectief betaalt, betekent dat dat het collectief macht heeft over het indidivu. Als bijvoorbeeld onderwijs door een overheid wordt georganiseerd, betekent het dat de overheid ook de invulling van het onderwijs bepaalt en dus dat een individu geen of beperkte invloed heeft over hoe zijn kinderen onderwezen worden. Kapitalisme is daarmee voor Amerikanen niet zozeer een economisch model, maar vooral een manier om persoonlijke vrijheid – Life, Liberty and the pursuit of Happiness – te beschermen.
Die hang naar individuele vrijheid komt niet alleen voort uit de ontstaansgeschiedenis van Amerika, maar ook uit de maatschappelijke diversiteit. In Nederland scheren we Amerikanen graag over één kam, ironisch genoeg is dit artikel daar een goed voorbeeld van. Toch is er nauwelijks sprake van één Amerika. Hoezeer Obama tussen 2004 en 2008 ook aangaf dat het land geen collection of red states en blue states is, is het dat in feite wel. De federatie die de Verenigde Staten van Amerika is, is niet ontstaan vanwege een gedeelde maatschappelijke identiteit of visie, maar omdat de verschillende staten zich realiseerden dat ze elkaar nodig hadden om een vuist te maken tegen de Europese wereldmachten die het geopolitieke en economische domein beheersten tot grofweg de Tweede Wereldoorlog.
Kapitalisme en macht
Een conservatieve evangelical in Texas of Mississippi, heeft weinig gemeen met de East Coast liberal elite uit bijvoorbeeld Massachusetts. De gedachte achter de Amerikaanse staatsinrichting is dan ook dat het streven naar politieke compromissen tot onacceptabele vrijheidsinperkingen leidt; de federale overheid moet zich beperken tot zaken als veiligheid en externe vertegenwoordiging die in ieders belang zijn. De grondwet stelt in het tiende amendement zelfs expliciet dat de federale overheid alleen die taken en rechten heeft, die haar door de grondwet worden toegedicht. Primaire macht ligt bij staten en het individu. Kapitalisme zorgt ervoor dat het individu, en niet het collectief, macht heeft over zijn of haar eigen dagelijks leven.
Natuurlijk is deze strikt kapitalistische en federatieve denkwijze in de loop der jaren sterk verwaterd. Toen de afzonderlijke staten in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw niet in staat bleken de economische crisis het hoofd te bieden, was het de federale overheid onder leiding van president Roosevelt die met zijn New Deal de touwtjes in handen nam. Veel Amerikanen zullen zich inmiddels niet meer herkennen in het hele strikte vrijheidsdenken dat achter Amerika’s kapitalistische en federatieve systeem schuil gaat; vaak biedt de schaalgrootte van de federale overheid nou eenmaal mogelijkheden op het gebied van sociale voorzieningen en maatschappelijke organisaties die voor het individu of afzonderlijke staten niet haalbaar zijn. Toch zit het kapitalisme, veel meer dan in Europa het geval is, ingebakken in de Amerikaanse volksaard. Met individueel kapitaal stellen Amerikanen persoonlijke vrijheid veilig.
Adriaan Andringa is hoofdredacteur van de WarRoom en scrheef dit artikel in het kader van de Week van het Kapitalisme op DeJaap.
