Het is de Week van het Kapitalisme op DeJaap, maar waar hebben we het nu eigenlijk helemaal over? De redactie vindt dat we u eigenlijk niet naar huis kunnen laten gaan zonder een verplichte portie achtergrondliteratuur. Daarom deze bindende leestips: de ultieme Top 5 aan boeken over het Kapitalisme, of die het Kapitalisme hebben voorzien van de broodnodige fundering dan wel nuance. Doen we er aan het einde als bonus ook gewoon nog een tip bij van een roman die echt heel hard gaat komen dit jaar. Dat is inderdaad eigenlijk een zinsnede die meer bij vorig jaar past, maar alle economie-hipsters hebben deze roman dan ook vorig jaar al weer herontdekt. Alles lezen dus, volgende week overhoring, zakken betekent een jaar overdoen.
1: Adam Smith – The Wealth of Nations
Gewoon. Lezen. Basisboekje. Adam Smith heeft zelfs zijn eigen ‘World Wonder’ in Civilization, wat kun je nog meer willen? Met Wealth of Nations legde Smith de absolute basis voor het moderne economische denken neer. Het boek komt uit 1776 dus de wereld heeft genoeg tijd gehad er een beetje op te schieten, maar het schetst nog steeds een verbazingwekkend helder basisidee over economie en economische systemen. Processen van mechanisatie en de vrije markt worden in dit boek vrij duidelijk besproken en het is een werk dat vandaag de dag verbazingwekkend socialistisch aandoet. Naast dat hij wijst op de krachten in een vrije markt, waarschuwt Smith namelijk ook veel voor de perverse effecten die ‘de markt’ kan hebben.
Elk beetje socialist kan dit boek zo oppakken en met Adam Smith in de hand verkondigen dat de overheid de regels voor de markt moet scheppen. Ook onderkent Smith bijvoorbeeld de noodzaak van goede scholing, waarbij je impliciet leest dat dergelijke basisbehoeften eigenlijk op een bepaalde manier gegarandeerd zouden moeten worden. Kan iedereen dus iets mee, en je pakt gelijk alle belangrijke economische begrippen op, op de begrippen die Keynes later nog aandroeg na misschien, maar daar komen we nog op.
2: Karl Marx – Das Kapital
Hoeven we ook niets over te zeggen eigenlijk. Geliefd en gehaat, en vooral heel erg vaak verkeerd begrepen, is dit werk van Marx. Als het niet toch zo veel invloed gehad zou hebben op de wereld zou je dit boek bijna zielig gaan vinden. Hoewel veel mensen er alleen de kritiek op de ‘bourgeoisie’ uithalen en Das Kapital neerzetten als een gids voor een socialistische revolutie maakt het eigenlijk vrij nauwgezet kanttekeningen bij de ontwikkeling van het Kapitalisme. Kanttekeningen die eind negentiende eeuw ook helemaal niet zo gek waren, gezien de manier waarop menig arbeider zijn leven moest zien te leiden. De laatste delen werden na de dood van Marx vrij uitgegeven en hadden al vrij snel een enorme invloed op de wereld. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werden de tegenstellingen tussen de elite en de arbeider nog verder aangescherpt en de spanningen liepen in het grote Rusland zo ver op dat het zich na een revolutie zelfs terugtrok uit de strijd.
De rest “is geschiedenis” zoals men dan zegt; ook de Communistische Revolutie kwam niet echt tot stand op een manier waarop je dat bij het Marxisme zou veronderstellen en het hele idee liep al snel vast in corruptie en bedrog. Dat had Marx dan weer niet helemaal lekker meegenomen in zijn werk. De angst voor klassenstrijd verlegde ook in de Westerse Wereld wel de aandacht en gaf hier mede legitimiteit aan de groei van een grote middenklasse in een wereld waar de monopolies van begin twintigste eeuw razendsnel ontmanteld werden door overheden die de bedreiging van het Grootkapitaal ook wel zagen.
3: Max Weber – Die Protestantische Ethik und der Geist des Kapitalismus
In zijn Protestantische Ethik probeer Weber misschien wel iets te erg de godsdienst-sociologische component in de discussies over het Kapitalisme te betrekken. Zijn werk ligt dan ook aldoor onder vuur van critici, maar zo hoort dat ook natuurlijk. In ieder geval schetst hij met dit werk wel een opmerkelijk ‘probleem’: hoe komt het toch dat juist in die protestantse landen het Kapitalistische systeem zo goed is aangeslagen? Enorme rijkdommen vergaren klinkt niet immers niet erg sober en Calvinistisch.
De ‘Geest van het Kapitalisme’ zit wél in dit Calvinisme, waarin sparen en investeren een groot goed is. De Protestantse levenswijze legde daarmee de basis voor het Kapitalisme, dat uiteindelijk natuurlijk wel uitmondde in een systeem waarin overmatige consumptie wel een plek kan vinden, maar dat hadden die Protestanten natuurlijk ook niet van tevoren bedacht. Ze hadden eigenlijk überhaupt niet van te voren bewust een systeem bedacht dat een dergelijke groei zou moeten stimuleren, dat is gewoon een onbedoeld neveneffect.
4: John Maynard Keynes – The General Theory of Employment, Interest and Money
Als er een hele stroming naar je wordt genoemd, dan heb je wel iets goeds gedaan, of heel fout. Probleem voor Keynes is wel een beetje dat iedereen zich juist wel of juist niet Keynesiaan lijkt te willen noemen, met een daadwerkelijke achtergrondkennis van Keynes die enorm varieert. Daardoor wordt de belangrijkheid van het boek voor de macro-economie niet altijd onderkent, het was Keynes die er met dit boek voor zorgde dat enkele belangrijke begrippen voorgoed een plek zouden vinden in de boeken die je nu op elke middelbare school kunt vinden.
De theorie van Keynes sloot wel erg fijn aan bij de crisisjaren in de jaren ’30 van de vorige eeuw, en je kunt je afvragen of hij “met de kennis van nu” altijd tot dezelfde conclusies was gekomen. Zo riep de latere (olie)crisis van de jaren ’70 weer heel andere problemen op, waar Keynesianen niet altijd een antwoord bij vonden. Na de broodnodige bezuinigingen was het het beetje lucht dat de economie weer kreeg, samen met technologische vooruitgang die de economie ineens weer vlot trok. “Schaakmat, Keynes, schaakmat!”, zouden creationisten zeggen.
Toch kan ook de neo-liberaal Keynes niet helemaal afschrijven. De neo-liberaal kan natuurlijk pleiten voor een kleine overheid, maar feit blijft dat die overheid er is en middels aanbestedingen ook in haar basistaken een enorme invloed kan hebben op de markt. Met zijn General Theory legde Keynes voor eens en altijd vast dat in voorkomende situaties de overheid als een laatste redmiddel voor ‘de markt’ kan gelden.
5: Milton Friedman – Capitalism and Freedom
Als we het dan toch over markten hebben mag Milton Friedman eigenlijk niet ontbreken. Met zijn Capitalism and Freedom schreef hij een kleine bijbel voor menig conservatief, maar het boek is meer dan alleen een reddingsboei voor degenen die door Keynes op drift zijn geraakt. Friedman onderkent met dit boek aan de ene kant de internationale hordes die in de markt zijn opgeworpen en aan de andere kant het feit dat de overheid niet puur een grote consument is in een markt, maar deze ook actief probeert te reguleren middels tariferingen.
Tariferingen, dames en heren, die moeten we niet willen met zijn allen. In ieder geval niet als je Milton Friedman bent dus. Daar zijn we dus te-gen. Gaat dit lezen als je wilt weten waar ideeën over een vlaktaks of -recent weer populair- afschaffing van vennootschapsbelasting vandaan komen.
Bonus: Ayn Rand – Atlas Shrugged
Alle hipsters hierheen: Atlas Shrugged is de afgelopen tijd enorm in populariteit gestegen, dus je moet er snel bij wezen wil je kunnen zeggen dat je het al gelezen hebt voordat het ‘mainstream‘ werd. Misschien is het wel omdat het Kapitalisme weer onder vuur ligt dat het werk van Rand, een actief verdedigster van het systeem, weer wat aan populariteit wint. Geen boek dat probeert een basis te leggen voor een nieuw economisch denken, maar een roman die het verhaal vertelt van een samenleving waarin de overheid steeds collectivistischer optreedt.
Ook niet-hipsters dienen dit boek eigenlijk nu nog snel even te lezen, de verhalen over hoe de ondernemers de wereld draaiende houden gaat u geheid dit jaar terugvinden in de campagnes in de Verenigde Staten en hier in Nederland. Met Atlas Shrugged zette Ayn Rand ook haar idee van het Objectivisme goed in de markt, een idee dat even controversieel is als de redelijke zwart-wit scheiding van actoren in dit boek. Rest de vraag: “Who is John Galt?”.
