Hedendaagse populaire cultuur – en in het kielzog daarvan: politieke cultuur – is doordrenkt van wantrouwen over de aard van waarheid en kennis. Het idee heerst dat kennis gekoppeld is aan materiële belangen en dat niets daarom zomaar aangenomen moet worden. Volgens hoogleraar Liesbet van Zoonen uit zich dat niet alleen in geloof in complottheorieën, maar ook in een gestegen geloof in het ik. Anders gezegd: naast het complotidee ‘the truth is out there’ heerst ook het idee ‘the truth is in here’. Zij noemt dit I-pestimology, een samentrekking van het Engelse I en epistemology [wiki]. In een recent essay [abstract] bespreekt zij dit fenomeen, dat zich in de politiek bijvoorbeeld uit in fact-free politics en dat door sommigen ook wel doorgeslagen postmodernisme wordt genoemd.
Ikke-ikke en spiritualiteit
Het geloof van het publiek in institutionele en wetenschappelijke kennis is afgenomen. Als voorbeeld noemt Van Zoonen het verzet tegen de inenting van jonge meisjes tegen het HPV-virus of de mate waarin intelligent design serieus genomen wordt. Net als socioloog Stef Aupers (eerder hier besproken) koppelt Van Zoonen de hoge mate van wantrouwen aan moderniteit. Onder moderniteit is er sterke onzekerheid over wat waar is en wie te vertrouwen is. Waar Aupers ingaat op het vinden van een zondebok, bespreekt Van Zoonen de tendens om de waarheid in jezelf te zoeken.
Het is een cultuur van narcisme die zich bijvoorbeeld uit in de groei van therapie (jezelf vinden), spiritualiteit (jezelf verbeteren) en persoonlijke media (jezelf uitdrukken). In de politiek krijgt dit vorm in een cultuur van personalisering: de persoon wordt steeds belangrijker en in de campagne wordt zijn hele persoonlijke geschiedenis ingezet. Andere voorbeelden zijn de rechtse politiek van civiel egoïsme (‘ikke ikke ikke en de rest kan stikken’) of het feministische adagium dat het persoonlijke politiek is.
Uitdagingen
Van Zoonen concludeert dat I-pestimology niet nieuw is, maar dat er nu veel meer platforms zijn waarop I-pestimology tot uiting komt. Het internet speelt daar – uiteraard – een belangrijke rol in. Dit biedt twee uitdagingen voor onze samenleving. Allereerst moeten kennisinstituties nu veel harder hun best doen om hun kennis erkend te zien. De tweede uitdaging ligt in de pluraliteit van stemmen: als iedereen op basis van persoonlijke ervaring waarheid claimt, hoe moeten we die stemmen dan wegen?
In haar essay schetst Van Zoonen een algemeen fenomeen dat op allerlei terreinen invloed heeft en ze laat zo zien hoe populaire cultuur en politieke cultuur met elkaar verweven zijn. De recente ophef rond opvattingen van de hoofdredacteur van het NOS Journaal over wetenschap zijn een voorbeeld van I-pestimology, net zoals de nadruk op het ik en authenticiteit in reality-TV dat is.
Dit stuk verscheen eerder op Diep Onderzoek, waar Linda Duits dagelijks blogt over populaire cultuur.
CC-Foto: Steven Depolo
