Een bruidsjurk uit Warschau – Lot Vekemans

Een bruidsjurk uit Warschau is het verhaal van Marlena, een jonge Poolse vrouw die zwanger en wel aan een Nederlander wordt gekoppeld en later met haar kind terugkeert naar haar vaderland. Het verhaal is opgedeeld in drie delen, ieder deel wordt vanuit een ander perspectief verteld. Daarmee heeft Lot Vekemans, bekroond toneelschrijfster, het zich niet gemakkelijk gemaakt.

De eerste ‘ik’ is Marlena, een Poolse jonge vrouw. We ontmoeten haar als ze ongemakkelijk op de achterbank van een auto zit, weggedrukt door haar moeder. Ongetwijfeld staat dit beeld symbool voor de moeder/dochter verhouding. Maar Marlena slaagt er niet in om dicht bij de lezer te komen, want nog voordat de lezer kans ziet om Marlena te leren kennen, weeft Vekemans de ene flashback in de andere.

‘We kwamen net terug van Warschau waar we de paus hadden gezien. (…)Mijn vader en mijn broer Milosz waren thuisgebleven. Zij hadden de paus twee jaar geleden nog gezien. Moeder had toen niet meegekund vanwege een verstuikte enkel. (…) Ze slaakte een kreet en lag onder aan de trap in de kelder. Milosz was thuis geweest. Hij droeg haar naar boven en wilde een dokter halen.’ (pag. 8)

Het gaat hierbij zelfs om flashbacks die voor het verhaal gemist kunnen worden.

Deel 1 is afstandelijk geschreven: uiterst summiere scènes worden afgewisseld met samenvattingen, histories komen in vogelvlucht langs. Nieuwe personages worden slechts met hun naam geïntroduceerd, waardoor ze ‘onzichtbaar’ blijven. Vergeet Vekemans uiterlijke kenmerken te beschrijven omdat dat op toneel niet nodig is? De eerste redelijk uitgewerkte scène staat op pagina 65, als Marlena bij haar moeder komt die in het ziekenhuis ligt.

Deel II wordt verteld vanuit Andries, een Nederlandse boer waarmee Marlena via een koppelaar is getrouwd. Via flashbacks en strakke dialogen krijgen we het verhaal van zijn eerste huwelijk en de verhouding met zijn zus Riet.

‘Je vrouw heeft je belazerd, Andries.’ (Riet)

‘Jij hebt haar hiernaartoe gehaald.’(Andries)

‘Dus nu is het mijn schuld?’

‘Het was jouw idee.’

‘Ik wilde je helpen.’

Twee keer gebruikt Lot Vekemans het beeld van met de vuist op tafel slaan als moment om te tonen dat haar personage een omslag doormaakt. Hieronder wordt het slaan met de vuist als onmacht gebruikt. Door een dergelijke onhandigheid gaat de kracht van het beeld verloren en raakt de lezer in verwarring.

‘Wat?’ vroeg ik.

‘Iedereen weet dat dat kind niet van jou is.’ (zei Riet)

‘Dat is niet waar,’ zei ik. Ik sloeg hard met mijn vuist op tafel en stond op. (pag. 98)

Maar Vekemans kan het wel: de scène tussen Andries en zijn advocaat (pag. 135-146) is werkelijk voorbeeldig uitgewerkt. Een goede opbouw, rust, afgewisseld met spanning in de dialogen en ook wat karakterontwikkeling. Ook de rest van Deel II – de geboorte van een kalfje, een etentje bij zijn zuster en zijn vertrek naar Polen – is onderhoudend geschreven. Bijna alsof er iemand anders aan het werk is geweest.

De protagonisten in deze roman maken nauwelijks een transformatie door. Net als Marlena kan Andries geen beslissingen nemen. Aan het eind weet Marlena nog steeds niet wat ze wil terwijl Andries op een soort drammerige manier voor zichzelf opkomt.

Vlak voordat ik de auto uitstapte, pakte Andries mijn arm. ‘Boris is mijn zoon,’ zei hij. ‘Ik wil dat u dat weet. Mijn wettelijke zoon. En ik vraag u niet om me te steunen, maar ik ken mijn rechten. Ik wil het maar gezegd hebben.’(pag. 235)

Deel III vanEen bruidsjurk uit Warschau wordt verteld door Szymon. Dit personage blijkt te zijn opgevoerd in Deel I, als eigenaar van het hotel waar Marlena werkte. Deze oude man blijkt ook van Marlena te houden. Dit deel had alleen geloofwaardig gemaakt kunnen worden met een grondige en doordachte voorbereiding vooraf. Nu werkt dit laatste deel nog minder dan de voorgaande delen. Al met al isEen bruidsjurk uit Warschau een zeer onevenwichtige roman.