Democratie. Toen Kleisthenes in de Griekse oudheid het concept bedacht, had hij zich misschien wel even achter de oren gekrabd, had hij geweten wat het bestuurlijk ontwrichtende effect ervan zou zijn op de maatschappij van twee millennia later. De westerse wereld rolt steeds dieper in de economische crisis, veroorzaakt door een collectieve behoefte om boven de eigen stand te leven. De politici die de westerse democratieën trachten te besturen, slagen er maar mondjesmaat in maatregelen in te voeren die een eind maken aan het consumeren van niet bestaande welvaart. Als er al hervormingen worden bekonkelt, staan de populisten klaar om de woedende menigte tegen ze op te stoken. Leg het volk maar eens uit waarom ze jarenlang op de pof konden leven en daar nu ‘opeens’ een eind aan moet komen.
Betekenisloze factor
De verantwoordelijkheid die politici in een democratie naar de kiezer hebben werkt vaak zuiverend, gezien dit er zorg voor draagt dat politici niet ongestraft zaken kunnen beloven die ze vervolgens niet waar maken. Helaas zijn bepaalde politici, door toedoen van een natuurlijk charisma en/of het gebruik van een verdeel en heers strategie waarbij een (fictieve) vijand in het leven wordt geroepen, bijzonder kundig in het omzeilen van deze verantwoordingsplicht. SP-godfather Emile Roemer maakt kiezers bang voor hervormingspartijen die het geld van arme mensen af wil pakken. PVV-generaal Wilders schoof flexibel van kutmarrokanen naar pokkepolen als staatsvijand nummer één. Vandaag de dag mikken Roemer en Wilders zelfs op dezelfde fictieve vijand: de bureaucratische wurggreep van de Europese Unie.
Dat legt meteen de vinger op de zere plek. Doordat populisten deze (vaak succesvolle) verdeel en heers strategie gebruiken, wordt het steeds moeilijker voor de politiek om goed doordachte besluiten te nemen die gunstig zijn voor de toekomst van Nederland en haar inwoners, in plaats van electoraal partijgewin op de korte termijn na te streven. Elke zichzelf respecterende econoom zal zeggen dat Nederland aan welvaart inboet zonder de Europese samenwerking en dat het overdragen van soevereiniteit op termijn meer stabiliteit en welvaart op kan leveren. Het is met name een voormalig CDA-premier zeer zwaar gevallen, maar de tijden van de VOC zijn echt voorbij – zonder de EU is Nederland een betekenisloze factor in de wereldeconomie.
Hopen op wijsheid
Democratie gaat uit van vertrouwen tussen de burger en de gekozen politicus – de grote massa heeft immers niet de tijd en de energie om te controleren of wat de gekozen politicus zegt ook daadwerkelijk allemaal klopt. Populisten manipuleren dit hiaat in het democratische systeem door gebruik te maken van hun charisma en de burger dingen wijs te maken die niet waar zijn. Als het Roemer betreft bijvoorbeeld dat vergaande bezuinigingen best nog even kunnen wachten en dat als het zo door gaat, de EU straks de begroting van Nederland samenstelt. Wilders sloot zich zeven weken lang op met zijn voormalige rechtse regeringsbuddy’s om maatregelen te bespreken waar hij nu de alarmbellen voor luidt. Hij startte zelfs een zwaar kansloze civiele procedure om een beslissing van de Kamer over het ESM teruggedraaid te krijgen – dezelfde politicus die een jaar geleden nog moord en brand schreeuwde dat er een politiek proces tegen hém werd gevoerd. Dat niemand hem daar voor terecht wijst, is misschien nog wel het ergste.
Westerse democratieën zullen op termijn ten onder gaan aan populisme. De financiële crisis kan slechts gerepareerd worden met structurele hervormingen die de kiezer veel pijn gaan doen. Die pijn is de koren op de molen van populisten en het zwaard waar hervormingspolitici in gaan vallen. Het enige wat we kunnen doen, is hopen op de wijsheid van de kiezer.
cc-foto: Ademkader
