Het klinkt als een mooi axioma: “Meer overheid, minder vrijheid”. Ieder ingrijpen van de overheid beperkt de individuele vrijheid van mensen. Ieder regel die afgeschaft wordt, betekent dat we vrijer worden. Of zoals D66’er Pieter Rietman onlangs stelde: “Minder ambtenaren betekent minder regeltjes en dus meer vrijheid.” Vrijheid is een goed, een groot goed. Hoe meer hoe beter dus. Maar is iedere regel een gevaar voor de vrijheid? Er zijn een boel regels die de vrijheid beschermen. Het verbod op moorden bijvoorbeeld, niet bepaald een controversieel verbod, beperkt de vrijheid van de moordenaar, maar beschermt de vrijheid van zijn potentiële slachtoffers.
Uit dit verbod spreekt een belangrijk principe: sommige vrijheden hebben prioriteit boven andere vrijheden. Het recht op leven heeft prioriteit boven het recht op vrije beroepskeuze (voor zover moordenaar een beroep is). Dit voorbeeld klinkt misschien absurd, maar een groot deel van het overheidsingrijpen is rechtvaardig omdat het op deze manier fundamentele vrijheden beschermt. Een overheid die regels oplegt aan de vervuiling die bedrijven produceren, kan dat doen om dat het recht op een gifvrij leven van de burgers belangrijker is dan het recht op vrije ondernemingsgewijze productie van ondernemers.
” Het is rechtvaardig om belasting te betalen als we daarmee ambtenaren zoals politieagenten kunnen betalen die onze fundamentele vrijheden beschermen. “
Het is onvermijdelijk dat regels vrijheden beperken, maar regels zijn voor liberalen rechtvaardig waar die vrijheden die minder prioriteit hebben beperkt worden ten bate van fundamentele vrijheden. Kwesties zoals het verbod op rituele slacht, zijn zo lastig omdat daar fundamentele vrijheden met elkaar botsen (het recht op een lijdensvrij leven van een dier en de godsdienstvrijheid van de gelovige).
Belasting
Maar dat is eigenlijk niet wat Rietman bedoelt. Hij stelt even later welke vrijheid hij het belangrijkst vindt: “Inkomstenbelasting verder omlaag zodat er ook meer bestedingsvrijheid voor consumenten ontstaat.”
Zijn ideaal is duidelijk: “Lachende mensen (…) met heel veel eigen geld in hun eigen zakken.”
Het is rechtvaardig om belasting te betalen (en daarmee de bestedingsvrijheid te beperken) als we daarmee ambtenaren, zoals politieagenten, rechters, brandweermensen en militairen, kunnen betalen die onze fundamentele vrijheden beschermen. Minder belasting betekent dus niet automatisch meer vrijheid. Als Rietman hier nog steeds wel van overtuigd is, verwijs ik hem vriendelijk naar landen als Somalië waar er geen centrale overheid is en het met de vrijheden van mensen (om te leven vrij van geweld) een stuk slechter gesteld is.
Jaguarbehoefte
Als je deze lijn consequent doortrekt is er een derde grond om belastingen en overheidsingrijpen te rechtvaardigen. Als we bepaalde fundamentele vrijheden prioriteren boven bestedingsvrijheid, moet je je ook afvragen of alle bestedingsvrijheden gelijk zijn. De euro waarmee een weeskind in de Derde Wereld een dag in zijn levensonderhoud kan voorzien, heeft prioriteit boven de euro die bijdraagt aan de Jaguar van iemand in het Westen. Het is rechtvaardig om belasting te gebruiken om ervoor te zorgen dat mensen in hun levensonderhoud kunnen voorzien: zowel op wereldschaal als in Nederland. Het recht om hongervrij te gaan slapen heeft prioriteit boven het recht om Jaguarbehoefte-gestild te gaan slapen.
” Minder belasting betekent niet per definitie meer vrijheid. “
Je kan je afvragen of inkomensoverdrachten de meest efficiënte manier zijn om duurzaam armoede te bestrijden. Onderwijs is misschien een betere manier om daarvoor te zorgen. Het is dus rechtvaardig als de rijke volwassenen meebetalen aan het onderwijs van arme kinderen, omdat je er daarmee voor zorgt dat zij een veel grotere kans hebben om zelf te kunnen voorzien in hun eigen levensonderhoud in de toekomst.
Herverdeling van inkomen
Kortom: minder regels betekent niet meer vrijheid. Onze vrijheid als consumenten om gifvrij te leven wordt beschermd door de vrijheid van ondernemers om gif te dumpen te beperken. Minder ambtenaren betekent niet meer vrijheid. Politieagenten en brandweermannen beschermen onze vrijheid door deze regels op te handhaven. Minder belasting betekent tenslotte ook niet per definitie meer vrijheid.
Herverdeling van inkomen en kansen betekent meer vrijheid, omdat bevrijding van armoede zwaarder telt dan extra bestedingsvrijheid aan de top.
Simon Otjes besefte door het lezen van het artikel van Peter Rietman dat hij écht geen D66’er is.
