Een aflevering die zich kenmerkte door oppervlakkigheid, rauw kapitalisme en een desondanks meer dan sympathieke gast. Maar de donkere kant van de ondernemer bleef onderbelicht. Jammer.
Ben Verwaayen is een aimabel mens, altijd goed voor een leuk verhaal maar ook behept met een donkere kant. En die donkere kant weet hij goed te verhullen. Verwaayen – die het oor van premier Rutte heeft – is CEO van Alcatel-Lucent. Eind vorig jaar was dat bedrijf nog volop aan het handelen met Syrië. En kijk ook eens wat een prachtige brochure (PDF) van de firma: ideale producten voor een schurkenstaat die de oppositie in de gaten wil houden. Plus: meer informatie over de VVD/KPN/Alcatal-Lucent-kongsi om uw mobiel internetgebruik af te knijpen vindt u hier. Die donkere kant van Verwaayen werd echter niet door Jan Leyers naar voren gebracht. En dat was jammer, enige kritische distantie van de VPRO was op zijn plaats geweest. Leyers bleek desondanks het eerste uur sterk – doorvragen is altijd goed – maar naarmate de avond vorderde veranderde hij allengs in aangever terwijl de rol van advocaat van de duivel meer op zijn plaats was geweest.
Kritisch momentje
Nu ja, Leyers had één kritisch momentje wat leidde tot een briljante doch korte conversatie. Het ging over Verwaayens lidmaatschap van de VVD en met name het tijdsgewricht waarin hij tekende voor de liberale partij.
Verwaayen: “Het was de tijd van Wiegel. Dat was hartstikke hip.”
Leyers: “Maar het was rechts!”
Verwaayen: “Het was leuk rechts!”
De grande dame van de VVD
Aansluitend kwam er een te gek filmpje. Haya van Someren, de meer dan ravissante grande dame van de VVD die een spotje in de zendtijd van de politieke partijen opnam. Halverwege ging een deur hoorbaar open en kwam iemand binnen. Van Someren keek even naar de ongenode gast die niet door de camera waarneembaar was en ging toen onverdroten verder met haar verhaal. Dat kon dus in de seventies.
‘De megaveranderingen waarin wij leven’
De redactie van Zomergasten probeert altijd samen met de gast een centraal thema te vinden voor de uitzending. Die zoektocht was met Verwaayen meer dan geslaagd. Hij benoemde de ontdekkingsreis zelf: “De megaveranderingen waarin wij leven.” Onderdeel van dat motief was de speech van de inmiddels overleden Apple-baas Steve Jobs op de Stanford University in 2005. Een roerend verhaal over leven, dood en ondernemerschap. En hoe je als ondernemer de wereld kan veranderen. Verwaayen roemde Jobs ‘vermogen om miljoenen mensen te raken’. Apple-fanboys and -girls doen dat ook altijd: Steve Jobs Messiaanse kwaliteiten toedichten. Maar ook Jobs had een donkere kant – het Apple-concern moest bijvoorbeeld eind vorig jaar toegeven dat Chinese toeleveranciers nog steeds gebruikmaken van kinderarbeid – die eveneens onderbelicht bleef.
Toen Verwaayen vervolgens met veel geweld een open deur van monumentale afmetingen intrapte met zijn opmerking: “Waarde is perceptie” en Leyers reageerde met een wazige blik werd er hevig terugverlangd naar de vorige Zomergasten-presentator Jelle Brandt Corstius. JBC kon ook wazig kijken maar deed dat met een souplesse en betrokkenheid waar je u tegen zegt. Leyers is nog niet zover. Ik had graag gezien dat onze Vlaamse vriend Verwaayen had gevraagd naar zijn miljoenensalaris: Kunt u waarde nog beoordelen? Weet u nog wat het begrip betekent? Maar regisseur Verwaayen had zich reeds genesteld in de driving seat van het gesprek en was niet voornemens het stuur uit handen te geven.
‘Ik heb nooit aan horizonbeperking gedaan’
Want vervolgens kwam de internationaal opererende ondernemer in Verwaayen aan het woord. Een kleine onthulling was dat hij al 16 jaar geen huis in Nederland meer bezit. Opmerkelijk daar hij in 2006 nog meeschreef aan het verkiezingsprogramma van de VVD. Dat roept onvermijdelijk vragen op maar Leyers zweeg wederom. Maar het “Ik heb nooit aan horizonbeperking gedaan” sprak natuurlijk menig Nederlands kosmopoliet aan; niet van dat benepen, er is meer dan het koninkrijk der Nederlanden. Het “Stop met het navelstaren,” van Verwaayen spatte van het scherm. Vervolgens klonk het advies of we maar een voorbeeld wilden nemen aan die innovatieve hardwerkende Chinezen (die van die hierboven genoemde kinderarbeid dus). Want angst voor de Chinees is volgens Verwaayen een slechte raadgever, we moeten ‘slimmer’ zijn. “We zullen moeten realiseren dat wij het niet alleen bepalen. Zij (de Chinezen-BP) bepalen het ook.”
Toch vatte de indruk post dat Verwaayen uit is op mondiaal handelen en geld verdienen zonder restricties. Zijn opmerking “het kapitalisme heeft gefaald” kon die gedachte niet wegnemen. Het fragment uit de fenomenale film Glengarry Glen Ross bracht hij als een aanklacht tegen het kapitalisme maar is in feite een weergave van de wereld waarin Verwaayen – die continu de hete adem van aandeelhouders in zijn nek voelt – in verkeert: “Coffee is for closers only.” Verliezers doen niet mee in de wereld van Verwaayen.
Uiteindelijk volgde een registratie van André Hazes in het Concertgebouw. Zelden zulke mooie televisie gezien.
