‘Nu doet u het weer!’ De kijker zág de spanning op het gezicht van Samsom. Samsom wist: het is nu of nooit. Nu moest hij rustig blijven, helder formuleren. En hij had zichzelf onder controle. Hij maakte Rutte midden in zijn gezicht voor leugenaar uit. ‘Nu doet u het wéér!’ Het werkte. Mark verstrakte. Zweeg. Mark voelde dat er iets heel erg mis ging.
Wat ging er mis? In het eerste debat rekende Rutte keihard af met zijn gedroomde tegenstander Roemer, door simpelweg te liegen. Nee, hij was helemaal niet voor een verhoging van de eigen bijdrage in de zorg – en daarbij had Mark het over het Kunduz-akkoord, niét over zijn eigen partijprogramma. Een fikse leugen die Roemer versteld deed staan en die de neergang van Roemer in de peilingen inluidde. Maar het was een pyrrusoverwinning. Die leugen zal Mark voortaan voor altijd achtervolgen.
‘Nu doet u het weer!’
Dankzij het gehakketak tussen Wilders, Rutte en Roemer kon Samsom zich in dat eerste debat profileren als het redelijk alternatief. Daar had de VVD niet op gerekend. Roemer was dan tijdelijk knock-out; Samsom dreigde zijn plaats in te nemen. Bij de opening van het tweede debat, donderdag, bleek dat het VVD-campagneteam goed naar Samsoms stijl had gelet. Wie goed oplet, hoort dat Rutte de discussie opent met de aanpak, zelfs zinsneden, van Samsom: weg van de cijfers, het gaat om mensen; geen stoere statements maar benadrukken dat er harde keuzes aankomen. Mark is duidelijk een vlugge leerling. Maar daarna viel hij al snel terug in zijn oude aanpak. Hij was de premier, en wist alles dus beter. Links aan de macht is een ramp voor het land. De arrogante Rutte was weer terug – maar had niet door dat hij kwetsbaar was. Eén foutje was voor Samsom voldoende om Rutte in de hoek te drijven. ‘Nu doet u het weer!’
Dat zijn gevleugelde woorden van Ronald Reagan. Ook het PvdA-team had zich goed voorbereid. En Diederik is ook een snelle leerling.
De fact checkers mogen hun laptopjes dichtklappen. Ze kunnen nog twee weken door gaan met cijfertjes opdiepen, maar hun rol is uitgespeeld. De lijsttrekkers zullen voortaan heel voorzichtig opereren, wetende dat ze geen fouten meer mogen maken. Om geen leugenaar genoemd te worden. Net als Rutte. Hij is de grote verliezer. De premierbonus is verdampt. Hij moet het onmogelijke doen: hij moet bewijzen dat hij géén leugenaar is. De verkiezingsstrijd is voor hem een uphill battle geworden.
Wilders
Rutte heeft nog een ander probleem. Zijn oorspronkelijke strategie werkt niet. Ze hinkt op twee tegengestelde gedachten. Rutte wil zich profileren als ‘onze’ minister-president en tegelijkertijd waarschuwt hij voor een linkse machtsovername. Daar snapt de kiezer niks van. De kiezer wil zien dat Rutte verschillen overbrugt, niet vergroot. Hij wil zien dat de heren de handen ineen slaan, en ziet dat bij mensen als Pechtold en Samsom – en niét bij Wilders en ook niet bij Rutte. Wilders’ rol lijkt uitgespeeld. Hij zal met méér moeten komen dan woordgrapjes, liefst een leuk Europees schandaal. Anders wordt het helemaal niks op 12 september. Dan stappen zijn aarzelende kiezers massaal op. En Rutte’s probleem is dat hij, nu hij zijn premierbonus verspeeld heeft, steeds meer gaat lijken op Wilders: een man van grote woorden. Een Leidse bek en verder niks.
Rutte’s benarde positie heeft nog geen effect op de peilingen. Dat is niet verwonderlijk. De afranseling is waarschijnlijk nog niet echt doorgedrongen tot de VVD-aanhang. Die kijkt immers niet naar debatten. Die heeft ook niks met fact checking. Maar de ‘uitslag’ van die debatten dringt, met vertraging, wel degelijk door naar beneden. Mark doet het niet goed, horen ze op radio 3FM. Mark heeft blijkbaar wéér gelogen, lezen ze in het AD. Samsom doet het goed, zegt iemand op het werk. Ook al hebben ze niks gezien: als die motregen van slecht nieuws doorzet, zal dat het VVD-electoraat uiteindelijk niet onberoerd laten.
Knevel & Van den Brink
Maar wie bepaalt de uitslag van een debat? Dat zijn niet langer de fact checkers, het zijn de real time peilingen waarmee kijkers direct hun mening kunnen geven. De resultaten daarvan zijn onthullend. Dat Samsom het eerste debat ‘won’, daar zit wat in. Maar tijdens het tweede debat, donderdag bij Knevel & Van den Brink, liepen de kijkers werkelijk met hem weg. Hij was de beste debater, het meest betrouwbaar, het beste gekleed – ga zo maar door. Samsom kan bij het debatpubliek niet meer stuk. Wie kijken er dan? Ook dáár werd naar gevraagd. De kijkers zijn driekwart man, en voor het grootste deel hoogopgeleid. Daar zit de linkse elite, zogezegd. De rest van Nederland is al naar bed. Die moet morgen vroeg op. Een interessant fenomeen.
De verkiezingsstrijd is teruggebracht tot een reeks tv-debatten, waar alleen de elite naar kijkt. En dankzij die online-peilingen domineert de elite de ‘uitslag’ van het debat, en stuurt zij vervolgens het publieke debat en daarna de peilingen.
Na tien jaar populisme is de elite deze weken terug aan het roer.
