Daar was ´ie weer; het misverstand over eigenbelang. Deze keer uitgesproken door CDA-lijsttrekker Van Haersma Buma tegen PVV-leider Geert Wilders in het verkiezingsdebat van Knevel en Van den Brink. Van Haersma Buma verwijt Wilders met zijn Europa-standpunt te handelen uit eigenbelang. Het misverstand dat daaruit blijkt is dat handelen uit zelfbehoud slecht is en dat Van Haersma Buma dat anders doet. In werkelijkheid gaat het over botsende belangen. Tijd om de filosoof Baruch Spinoza (1632-1677) mee te laten debatteren over Europa!
Want Spinoza is de specialist op het gebied van eigenbelang. Voor deze Nederlandse denker stond vast dat alle mensen handelen uit zelfbehoud. Dat is geen keuze, maar een drang. Hierdoor wordt zelfs hun wezen bepaald. Dit noemde hij conatus. Vanuit deze conatus zoekt de mens de samenwerking met anderen, bijvoorbeeld in een staat. Want samen sta je sterk. De legitimiteit van de staat is volgens Spinoza dus gebaseerd op het verdedigen van het eigenbelang van de onderdanen. Handelen uit eigenbelang is dus niet een kwestie van goed of fout, maar een wezenlijk kenmerk van de mens en daarmee de basis van een staat.
Hebzucht bankiers
Voor Van Haersma Buma is dat blijkbaar anders. Tegen Wilders zei hij in het debat: ‘En wat geeft u als antwoord op de crisis in Europa? U loopt weg uit Europa. U loopt weg van de Euro. Het is eigenbelang, korte termijnbeleid. Even uit Europa, is morgen een probleem.’
Iets eerder in het debat heeft de CDA-voorman al gezegd dat de crisis zelfs is veroorzaakt door het handelen uit eigenbelang en de hebzucht van bankiers en Zuid-Europese landen. Dus eigenbelang is slecht.
Opvallend is dat de CDA-leider eigenbelang enerzijds afwijst, maar het zelf vervolgens niet anders doet. Logisch, zou Spinoza zeggen, want het is geen keuze. Van Haersma Buma wijst Wilders op de economische winst voor de Rotterdamse haven en Schiphol en op 1,5 miljoen banen die Europa zou opleveren. Afgezien van de economische vraag of dit waar is, benoemt hij daarmee de voordelen van de EU. Hij maakt dus aanspraak op het eigenbelang van Nederland.
Botsende belangen
Maar er is een verschil tussen het eigenbelang van Nederland, de individuele burger en dat van bankiers of Zuid-Europese landen. De parallel die de CDA-leider hier trekt met het handelen uit eigenbelang van Wilders, gaat niet op. Het toont juist aan dat er in de Europese Unie sprake is van botsende belangen. De oplossing die Van Haersma Buma in het debat aangeeft: ‘Samen de schouders eronder en dan redden we Europa’, is een loze kreet. Want de vraag is wat dat ‘samen’ dan is. Welk belang vertegenwoordigt dat?
Het standpunt van Wilders is in dat opzicht duidelijk: hij probeert de Nederlandse burger te vertegenwoordigen en zet zich af tegen de belangen van bijvoorbeeld de Griekse burger. De discussie moet dan ook zijn of hij dat daadwerkelijk doet. De discussie moet gaan over wat ons belang in de EU is, niet alleen in materiële zin. En als er geen gezamenlijk belang is, dan kunnen we er maar beter mee stoppen.
Geen liefdadigheidsproject
Het lijkt er echter op dat de EU zijn eigen conatus heeft ontwikkelt. Het bestaat, de Euro bestaat en doet er alles aan om te blijven bestaan. Maar wat als dat tegen het eigenbelang van de Nederlandse burger in gaat? Dat is een essentiële vraag. Europa is geen liefdadigheidsproject. Er kan van alles mis zijn met de opvattingen en oplossingen van Wilders, maar niet dat hij handelt uit eigenbelang. Want als politici niet het belang van de burgers dienen, vervalt daarmee de legitimiteit van de staat, leert Spinoza.
