Die arme Democraten: was er eens een President die het aandurfde om een plan voor universele gezondheidszorg voor te stellen, nota bene gebaseerd op een plan van Republikein Romney, werd zijn plan prompt weggezet als ‘Obamacare’ dat ‘death panels’ zou invoeren. Op dit soort tactisch bezien briljante retoriek hadden ze geen antwoord. Professor in de linguïsitiek George Lakoff en politiek strateeg Elisabeth Wehling weten waarom: Democraten denken in beleidsjargon, Republikeinen denken in waarden. In The Little Blue Book verklappen ze hun retorisch gemankeerde broeders het recept, om zo de conservatieven een koekje van eigen deeg te geven.
De auteurs leggen eerst uit dat het menselijk brein manipuleerbaar is door het gebruik van metaforen en concrete voorbeelden. Ze eindigen het eerste deel dan ook met de juiste mediatraining-clichés: ‘wees authentiek’, ‘gebruik je eigen taal, niet die van je tegenstander’ en ‘zeg je boodschap zo simpel mogelijk’. Zelfs de NLP-klassieker dat ons brein het woordje ‘niet’ (als in ‘denk nu niet aan een olifant’ – Lakoff heeft zelfs een ander boek geschreven met deze NLP-truc als titel) niet hoort, komt voorbij.
Stokpaardjes
Het boek gaat echter de mist du moment dat Lakoff zijn stokpaardje van stal haalt. Dit begint al bij de vraag waar de fundamentele waarden van Democraten en Republikeinen vandaan komen. Lakoffs antwoord: metaforen. Republikeinen zien elk politiek debat door de metaforische bril van het conservatieve gezin met de autoritaire vader en Democraten zien alles door de metaforischebril van het moderne, geëmancipeerde gezin. Dus vinden Republikeinen dat misdadigers hard gestraft moeten worden en Democraten dat ze gerehabiliteerd moeten worden. Lakoff zegt nog net niet dat alle Republikeinen zo gemeen zijn omdat ze vroeger door hun papa geslagen zijn, maar het scheelt weinig.
Lakoff stelt dat metaforen de basis vormen voor ideologie, omdat onze hersens oplichten in een MRI als ze een metafoor horen. Hier verwart hij retorische effectiviteit met filosofische onderbouwing. Ter vergelijking: leg een naakte Emannuele Chriqui op de motorkap van een Porsche, en de helft van het manvolk koopt de bolide direct, want er licht van alles in hun hersenpan op. Maar neem de heren apart en vraag ze of ze echt een goede reden hebben om een Porsche te kopen, en ook zij zullen schoorvoetend toegeven dat het antwoord ‘nee’ is.
Gebrekkige filosofische onderbouwing
Vervolgens struikelt Lakoff over zijn eigen gebrekkige filosofische onderbouwing als hij ten strijde trekt tegen de molens van het ‘extreme conservatisme’ van de Tea Party. Strenge vaders krijgen ongelukkige kinderen, dus is de Tea Party ideologie slecht, zo bezweert hij ons. Vervolgens legt hij wel keurig uit hoe de standpunten van de Tea Party allerlei kwalijke gevolgen hebben – voor democratische participatie, voor vrouwen, voor minderheden, voor iedereen, maar zijn meeschrijvende Sancho Panza wijst hem er op dat moment niet op dat die beleidsstandpunten blijkbaar dus slecht zijn vanwege de gevolgen die ze hebben, niet vanwege de metafoor, en dat dus de metafoor niet de morele grondslag is.
De ontknoping van dit vlugschrift is even hilarisch als tragisch: in het deel ‘Ideas We Need’ doet Lakoff een reeks fundamentele ideeën voor Democraten uit de doeken, zoals ze volgens hem verteld zouden moeten worden. In dit exposé eert hij zijn eerdere regels vooral door ze te overtreden: de analytische paragrafen zijn op zich interessant, maar vooral een op verontwaardigde toon geschreven feitenrelaas, terwijl de talking points aan het eind van elk hoofdstuk uitblinken in vaagheid – Lakoff kan mij niet wijsmaken dat onze hersenen oplichten van een talking point als ‘The Public is the foundation for The Private – for decent private lives and for private enterprise that works’. Tegen de tijd dat we aankomen bij het Phrasebook for Democrats begeeft Lakoff zich op regelrecht Orwelliaans dubbelspraak-ijs, zoals door voor te stellen het woord abortion te vervangen door development prevention.
Tot slot, eerlijk is eerlijk: de metafoor is een zeer sterke retorische truc, en met enkele goed uitgewerkte voorbeelden krijgen we een kijkje in de keuken van de spindoctor. Maar uiteindelijk is dit boek een teleurstelling. Een teleurstelling op het gebied van politieke retoriek, omdat het alleen maar de techniek van de metafoor laat zien en niet de andere technieken die spindoctors ook gebruiken. Een teleurstelling op het gebied van politieke theorie, omdat hij de ideologische strijd tussen Republikeinen en Democraten reduceert tot een gezinsmetafoor, in plaats van fundamentelere meningsverschillen bloot te leggen. En tot slot is het een teleurstelling op het gebied van politieke filosofie, omdat hij van de Republikeinse ideologie een stroman maakt en de Democratische ideologie ondersteunt met NLP-trucs.
George Lakoff en Elisabeth Wehling (2012): The Little Blue Book: The Essential Guide to Thinking and Talking Democratic. 141 pp. Verkrijgbaar in de President’s Bookstore van The American Book Center in Amsterdam en Den Haag. Bezoekers van VS2012-evenementen ontvangen €2,50 korting op deze boeken (op vertoon van kaartje).
Daniël Schut is trainer en debatleider bij De Luistervinken
