Alle signalen staan op groen voor een daverende PvdA-overwinning. Volgens de meest recente peilingen zijn PvdA en VVD allebei goed voor 35 zetels. Maar de PvdA is nog lang niet uitgegroeid, terwijl de VVD juist moet uitkijken voor een tegenvallend resultaat.
Stemmen trekken
Waar kan de PvdA op het laatste moment nog stemmen trekken? Niet bij de aanhang van GroenLinks, die partij lijkt inmiddels volledig tot op de hard core leeggelopen. Maar des te meer kansen zijn er nog onder SP-sympathisanten. Een groot deel daarvan voelt al grote sympathie voor de nieuwe leider op links, maar er is een forse kans dat komende woensdag een extra grote groep de oversteek maakt. Dankzij Roemer. Sinds afgelopen zaterdag hoeft de PvdA geen kiezers meer uit de SP-sfeer weg te lokken, de SP-leider heeft zijn potentiële kiezers hoogstpersoonlijk de suggestie meegegeven om de overstap te maken. Roemer vertelde namelijk dat hij verwacht dat hij na de formatie weer gewoon in de Tweede-Kamerbankjes zal komen te zitten. Hij ziet in dat zijn rol als linkse leider is uitgespeeld (na zijn matige optredens, en het gedraai rond de pensioenleeftijd) en dat er geen kabinet zal komen met de SP. Roemer gooit de handdoek in de ring. En dat betekent dat potentiële SP-kiezers die een rechts kabinet willen voorkomen, nu het beste maar op Samsom kunnen stemmen. Als het om de PvdA gaat zijn peilingen over het algemeen redelijk betrouwbaar, maar dít jaar zouden ze wel eens een onderschatting kunnen geven.
VVD
Maar dan de VVD. Daarvoor geldt dat peilingen juist vaak een overschatting geven. De partij scoort uiteindelijk vaak slechter dan gepeild. En dat komt voor een niet onbelangrijk deel door Nieuw Rechts dat op het laatste moment, in de beslotenheid van het stemhokje, op veel rechtse stemmers toch een mysterieuze aantrekkingskracht uitoefent. Na wekenlang gezegd te hebben waarschijnlijk op de VVD te stemmen, neigt het potlood op dat moment merkwaardig naar rechts. Geert Wilders weet dat, en laat zich dan ook niet door peilingen opnaaien. De PVV staat al weken stabiel op 17 of 18 zetels, en Geert beweerde dit weekend doodleuk dat hij op 24 zetels rekent. En hij zou nog wel eens gelijk kunnen krijgen ook. In 2006 stonden de peilingen op vijf zetels; Geert sleepte er negen binnen. 2010: de peilingen stonden op 17; Geert sleepte er 24 binnen. Hij rekent simpelweg op een herhaling van twee jaar geleden. Geert heeft tijdens deze campagne gefaald; hij heeft alleen maar oude mantra’s herhaald en een paar grappen gedebiteerd, maar verder werkelijk niets gedaan om de Euro-angst aan te wakkeren. Maar hij kan onverwacht omhoog schieten, net als vroeger. En zeven zetels extra voor de PVV, betekent op woensdag misschien wel zeven zetels minder voor de VVD.
Moord op Fortuyn
Het is niet de eerste keer dat de PvdA een dergelijke spectaculaire eindsprint maakt in de peilingen. In 2002 lukte dat niet (na de moordop Fortuyn was de PvdA ideologisch failliet), maar in 2006 ging Wouter Bos Samsom hierin voor, tegenover Balkenende. En Job Cohen deed het in 2010 tegenover Rutte op het laatste moment ook opvallend goed. De verklaring is simpel: een fors deel van het electoraat stemt graag braaf ‘links van het midden’ – mits daar een geloofwaardig leider opstaat. En dat kan wat dat electoraat betreft eigenlijk alleen vanuit de gelederen van de PvdA. Even leek het erop dat de PvdA deze spilfunctie dreigde te verliezen aan de SP, maar dat gevaar is nu geweken. De komeetachtige opkomst van Samsom bewijst dat links Nederland nog steeds graag gelooft in die centrale functie, voor die partij.
Belofte waarmaken
De grote vraag is of de PvdA die belofte kan waarmaken. Want daarin heeft ze inmiddels een beroerd track record opgebouwd. De linkse kiezer bood de PvdA verscheidene maken de macht aan, waarna de partij de kans verprutste. Dat werd voor een niet onbelangrijk deel veroorzaakt door de keuze van de leider. De PvdA vertoonde de afgelopen jaren een fatale voorkeur voor bureaucraten dan wel technocraten aan het roer. Na Wim Kok (die de PvdA ‘bevrijdde’ van haar ideologische veren) werd wizz kid Ad Melkert op het schild gehesen, daarna, rechtstreeks uit het bedrijfsleven, Wouter Bos en daarna burgervader Job Cohen. Ad, Wouter en Job: allemaal ongetwijfeld ontzettend aardige mensen, en hoogst bekwaam – maar allemaal waren ze heel duidelijk niet op hun plek. De gevolgen zijn inmiddels wel bekend. Actievoerder Samsom breekt deze trend; met hem staat voor het eerst weer niet de ervaring maar de bevlogenheid centraal. Maar afgezien van de peilingen heeft Samsom nog niks gewonnen. En wacht hem een uiterst zware taak.
Praktisch onmogelijk
Een kabinet zonder PvdA is praktisch onmogelijk. Maar als de PvdA in een komende regering niet alsnog publiekelijk ten onder wil gaan, zal ze er voor moeten zorgen dat er in die regering een veel linkser geluid klinkt dan in welke PvdA-coalitie ooit tevoren. Ze zal niet alleen de stemmen, maar ook de harten van het verloren gewaande electoraat moeten terugwinnen. En die harten zijn dankzij de SP een stuk rooier dan voorheen. De grote vraag is of de partij in staat is om dat te bereiken. Er zal niet alleen kei- en keihard onderhandeld met andere partijen – maar ook bínnen de PvdA. Want binnen de partijgelederen gloort ongetwijfeld stiekem de hoop dat men straks weer gewoon aan de macht is, en op de oude voet verder kan gaan. En dat kan de partij straks alsnog fataal worden.
Hetzelfde lot
Een paar jaar geleden, toen de peilingen voor de PvdA beroerd waren en de SP omhoog schoot, was de partij niet bereid om daar inhoudelijk consequenties aan te verbinden. Ronald Plasterk zei het met zo veel woorden: de PvdA-stemmers waren per ongeluk bij de SP verdwaald geraakt; ze zouden wel weer terugkeren nadat ze hun vergissing hadden ingezien. En volgens Plasterk was er met het partijprogramma niks mis, het moest gewoon beter uitgelegd worden. Die verstarring, die arrogantie, daar is de PvdA waarschijnlijk niet genoeg voor afgestraft. De kans is groot dat de oude partijkaders denken dat ze dankzij Samsom gered zijn, dat ze het massale protest vanuit de onderklasse, zoals dat de afgelopen jaren tot uiting kwam, verder kunnen negeren. Alsof een boze, maar betekenisloze droom ten einde is gekomen. Ook daar ligt voor Samsom een enorme uitdaging. Niet alleen de politiek, ook de partij moet de komende jaren een forse ruk naar links maken. Anders wacht hem alsnog hetzelfde lot als al die bekwame voorgangers van hem.
CC Foto: Partij van de Arbeid
