Nigel Farage merkte onlangs in een interview met Bert Brussen op dat de argumenten van de pro-Europese politici (zijn tegenstanders, dus) zo langzamerhand “pathetic” beginnen te worden. De vraag rijst steeds vaker – terecht – of de rijkere lidstaten (waaronder Nederland) inderdaad wel gebaat zijn bij de huidige EU en de euro. Het antwoord dat dit zou moeten bevestigen luidt zelden in harde cijfers. Wellicht is dat ook onmogelijk vanwege de complexiteit van de Europese markt en de wijze waarop de verschillende lidstaten inmiddels met elkaar vervlochten zijn; Nederlandse pensioenfondsen met investeringen in Griekenland enzovoorts. Het maakt echter wel dat de voorvechters van de EU en de euro af en toe wat krampachtig over beginnen te komen.
Niemandsland
Een voorbeeld van de niet-inhoudelijke reacties waar Farage een hekel aan heeft: Mario Draghi (hoofd ECB) stelde deze week nogmaals dat de euro onomkeerbaar is (dat deed hij in juli ook al). Der Spiegel deed op zijn beurt een duit in datzelfde zakje door te schrijven dat volgens ingewijden rond Angela Merkel voor haar een Grexit onbestaanbaar is. Waarom?
“De euro is onomkeerbaar” en “Griekenland moet binnen de eurozone blijven” zijn twee kanten van dezelfde medaille: de eurozone moet intact blijven – mag niet, nee, kan niet uiteen vallen. Even vooropgesteld: wat Draghi beweert klopt, in laatste instantie, gewoon niet. Er zijn geen provisies voor het afschaffen van de euro (hetzij individueel, hetzij collectief), maar dat wil niet zeggen dat het niet mogelijk is. Mocht een land uit de eurozone failliet gaan – bijvoorbeeld omdat Duitsland en Frankrijk verdergaande noodhulp niet kunnen verkopen aan hun electoraten – dan belanden we in een soort niemandsland. God mag weten wat er dan gebeurt, een soort monetaire apocalyps of iets dergelijks, wordt ons voorgehouden. Nu zal ik de eerste zijn om te erkennen dat Nederland gebaat is bij de euro omdat het import en export vereenvoudigt, maar is het niet wat apart dat er geen regels zijn voor het saneren van “zieke” staten of het afstoten van hopeloze gevallen?
Improvisatie
Nou nee, eigenlijk niet. Flauwe retorische truc misschien, maar dat de lidstaten – en Merkel, Draghi, Rompuy en Barosso – constant achter de feiten aan lopen en enkel improviseren is een gevolg van de wijze waarop de EU, en met name de euro, tot stand is gekomen. Jean Monnet, een van de grondleggers van het gedachtegoed achter de EU, zette in 1962 dit uiteen in een achteraf gezien bizar profetisch artikel getiteld A Ferment of Change. De jaren ’60 waren een tijd van “rapid change”, waarin “men and nations must learn to control themselves in their relations with others”, aldus Monnet. De beste wijze om dat te bereiken is door staten te dwingen samen te werken. Europa kende de prijs van all-out conflict. “Nie wieder Krieg” was het devies, en daar had Monnet een receptuur voor: gedeelde, supranationale instituten, die er voor zorgen dat de problemen van de verschillende lidstaten problemen van alle lidstaten worden. Sinds de publicatie van zijn artikel zijn die instituten alleen maar verder uitgebouwd; met de komst van de euro zijn de lidstaten op een tot dan toe ongekende wijze nader tot elkaar gekomen. Dat ging, zoals Eelco Runia enige tijd geleden schreef in de Volkskrant, soms op bizarre wijze. Gerrit Zalm bijvoorbeeld had zo zijn twijfels bij de toelating van Griekenland tot de eurozone; Wim Kok daarentegen zei “Europa moet verenigd worden, laten we het maar doen.”
Gedeelde verantwoordelijkheid
Wat we nu bij Draghi en Merkel zien is in feite hetzelfde. Wellicht is het daadwerkelijk financieel voordeliger om een noordelijke munteenheid op te zetten of om Griekenland uit de eurozone te zetten. Dat zou echter “project Europa” in het hart raken, omdat het een achteruitgang zou betekenen in het nog niet voltooide proces richting nauwere Europese eenwording. Het zou betekenen dat de verantwoordelijkheid voor de Griekse problemen weer volledig bij de Grieken zou komen te liggen, en het hele idee achter Europa is nu juist dat alle lidstaten de verantwoordelijkheid voor elkaar gaan dragen, zodat het hele concept van de geïsoleerde natiestaat die uit wanhoop rare dingen gaat doen niet meer mogelijk is.
Daarom is het voor de eurocraten onbestaanbaar dat er aan het proces van eenwording getornd wordt. Waar het einddoel van die eenwording ligt? Monnet is daar helder over: “the political union of Europe”, “a European Federation.” Mocht dat bekend klinken, dat kan kloppen: Barosso zei deze week exact hetzelfde.
