Mevrouw de voorzitter! Nog maar achttien jaar geleden was het ondenkbaar dat u en ik op dit moment hier deze rol zouden vervullen. Nog maar achttien jaar geleden had de Tweede Kamer nog nooit een vrouwelijke voorzitter gekozen en was de nestor van het parlement meestal een gepensioneerde man met een doorgaans nette comb over. Nog maar achttien jaar geleden werd ik, net een maand 23 jaar oud, gekozen tot het jongste Tweede Kamerlid aller tijden. Een eretitel die inmiddels door collega Bashir is overgenomen.
Destijds had ik me nooit kunnen bedenken dat ik nu als langstzittend Kamerlid voor u zou staan. Ik vond de traditie dan ook voor verandering vatbaar. Toen in 1998 Camiel Eurlings als nieuw jong Kamerlid werd beëdigd heb ik de stoute schoenen aangetrokken en hem eigenhandig verwelkomd in het parlement. Hij kreeg een boekje met de illustere titel: De wereld moet beter worden! Het was een enthousiaste poging om de verjonging van het Nederlandse parlement aan te wakkeren.
Jonge moeder van 41
De gemiddelde leeftijd van de Tweede Kamer zal vanaf morgen ruim 44 jaar zijn. Zo jong, mevrouw de voorzitter, was de Kamer nog nooit. In dat opzicht is de missie van toen zeker geslaagd en kan ik met een gerust hart mijn biezen pakken. Ondertussen lijkt het percentage vrouwelijke Kamerleden wel een beetje af te nemen. In dat opzicht is er dus nog wel werk aan de winkel!
Er rust vandaag een bijzondere verantwoordelijkheid op mijn schouders. Want welke boodschap geef je nu mee namens al die collega’s die al dan niet uit vrije wil ook hun laatste Kamerdag beleven? En belangrijker nog: wat hebben wij vertrekkende leden de zittenblijvers eigenlijk nog te melden? Want een wijze les uit de politiek – als je zegt dat je weg gaat, ben je weg – geldt ook vandaag de dag nog steeds.
En omdat ik als jonge moeder van 41 toch een beetje een atypische nestor ben, verwacht u allen natuurlijk een wat levendiger verhaal dan normaal. Ik zou haast zeggen, een verhaal waarbij een welluidend BAM! niet zou misstaan, maar ik heb met de heer Dibi afgesproken dat we dat vandaag niet doen…
De jonge Geert had het ook toen al voorzien op alles wat links was
Het lijkt niettemin aardig om in deze bijdrage, we zijn nu toch onder ons, een paar dingen met u te delen die nog niet iedereen eerder heeft gehoord. In het bedrijfsleven zou men nu spreken van “een stukje ontmythologiseren” (vreselijke term trouwens) en dat kan ook in dit Huis geen kwaad. Ik heb dus maar even in het collectieve geheugen gegraven voor een paar “dingen die u altijd al wilde weten maar niemand u ooit durfde te vertellen”, een soort wist-u-dat dus…
En dan kom je toch een paar opmerkelijke feiten tegen. Bijvoorbeeld over onze gewaardeerde collega Wilders. Wist u dat de heer Wilders ooit in goed gezelschap van een socialiste en een democraat op werkbezoek is geweest bij nota bene de communisten in Vietnam? De jonge Geert had het ook toen al voorzien op alles wat links was, maar hij heeft de boeiende reis die meerdere weken duurde toch maar mooi zonder mopperen uitgezeten en, het moet gezegd, het was nog gezellig ook.
‘If you want to control us, I will throw you out of the window!’
En wist u dat een reisgezelschap met daarin onder andere het jonge Kamerlid Verhagen ooit door de minister van Buitenlandse Zaken van Eritrea bijna het departement werd uitgesmeten met de woorden: “If you want to control us, I will throw you out of the window!”? De vader van Wouter Bos, toenmalig ambassadeur in Ethiopië en Eritrea, was not amused, want de zorgvuldig opgebouwde relatie tussen de regeringen daar en hier lag in één klap aan diggelen.
Toch had de delegatieleider, de veel te jong gestorven, lieve en superslimme Maarten van Traa, het grootste gelijk van de wereld toen hij de corrupte machthebbers ter plaatse vroeg naar hun financiële deugdelijkheid. Zijn moedige optreden maakte op de heer Verhagen en ook op mij diepe indruk.
Na al deze luchtigheid moet er natuurlijk ook nog ruimte zijn voor een wat serieuzere boodschap. Gezien de overweldigende input van mijn gewaardeerde medeleden, ik kreeg maar liefst één reactie, komt nu dus het piece de resistance van mijn laatste bijdrage. Ik hoop dat de heer Van der Ham zich in het onderstaande zal herkennen…
Het Kamerlidmaatschap is één van de meest onderschatte functies die we kennen
Laten we eerlijk zijn: het Kamerlidmaatschap is boven alles, ik zeg het de heer Koopmans na, een groot voorrecht. Tegelijkertijd is het in mijn ogen één van de meest onderschatte functies die we kennen. Hoe vaak zie je niet mensen die oprecht menen dat je hier met een grote mond en een beetje geluk een heel eind kunt komen? En dan zie je plotseling dat zelfs mensen die een grote staat van dienst hebben opgedaan buiten de politiek in de Tweede Kamer plotseling machteloos kunnen zijn.
Politiek is een ambacht, mevrouw de voorzitter, en het kenmerk van een ambacht is dat je het in de vingers moet hebben. Onze Duitse buren hebben er een prachtige term voor: fingerspitzengefuhl.
Want het maakt nogal wat uit of je schriftelijke of mondelinge vragen stelt, of je als eerste of als laatste spreekt, of je voor de troepen uitloopt of altijd net te laat bent. Het maakt nogal wat uit of je ook het kleinste onderwerp kunt politiseren of zelfs bij de belangrijke debatten onzichtbaar bent. Een goed politicus heeft niet alleen een ideologische opvatting over de inrichting van de samenleving, maar heeft ook een groot strategisch inzicht voor wat betreft timing, thema’s en taal. Daarbij geldt dat je zeker in de Haagse politiek het labyrint van de geschreven en vooral ook ongeschreven regels van binnen en van buiten moet kennen. Want als je die niet kent verdwaal je er hopeloos.
Moet de houdbaarheid van Kamerleden niet vergroot worden?
In de afgelopen achttien jaar hebben we maar liefst zeven kabinetten zien komen en gaan. En met al die verkiezingen is de omloopsnelheid van politici groter en groter geworden. Zo langzamerhand mogen politieke partijen zichzelf de vraag stellen of de houdbaarheid van de eigen Kamerleden niet vergroot moet worden. Ik had nooit gedacht dit nog eens te moeten zeggen. Want achttien jaar geleden maakte ik me met vele anderen grote zorgen over het gebrek aan vernieuwing in het parlement.
Inmiddels hebben velen net als ik grote zorgen over het gebrek aan ervaring. Toen Anne Vondeling, oud-Kamervoorzitter, zich in 1976 de vraag stelde of de Kamer lam of leeuw was ging het natuurlijk niet enkel over het instrumentarium dat het parlement macht geeft.
Sterker nog; in principe hebben de Kamerleden alle ruimte om de boel naar hun hand te zetten. Dat zie je wel aan de wijze waarop de formatie nu vanuit het parlement zelf geregisseerd wordt. Belangrijker is dus de mentaliteit waarmee Kamerleden en fracties hun taak opvatten. Zijn volksvertegenwoordigers in staat om autonoom te blijven handelen? Durven fracties aan hun eigen regering een grens te stellen op het moment dat het nodig is? Dat vereist niet alleen politieke moed, maar ook de zelfverzekerdheid die past bij iemand die je niets meer wijs kunt maken. En dan helpt het wel wanneer Kamerleden voldoende ervaring in huis hebben om zich door slimme bewindslieden niet de kaas van het brood te laten eten.
Ruimte voor creativiteit en non-conformisme!
Met de generatie politici die vandaag voor het laatst in de bankjes is aangeschoven verdwijnen er ook een aantal kleurrijke persoonlijkheden uit het parlement. Dat is in zekere zin een aderlating, omdat juist mensen die de dingen op hun eigen manier aanpakken heel verfrissend en aansprekend kunnen zijn. Helaas is er in de politiek niet altijd voldoende ruimte voor mensen die afwijken van de norm. Ik hoop van harte dat ook in de toekomst er ruimte blijft voor creativiteit en non-conformisme! Dat maakt de politiek voor velen buiten dit huis net dat beetje sprankelender.
De mooiste baan van de hele wereld
Vanaf morgen zijn een aantal van ons geen Kamerlid meer. Voor mij en vele anderen is dat een eigen keuze, voor een aantal van de collega’s is het vertrek noodgedwongen en dat doet ongetwijfeld pijn. In de afgelopen jaren hebben we met ziel en zaligheid geprobeerd een kleine bijdrage te leveren om dit mooie land een stap verder te brengen. Velen van ons hebben ervaren dat je daarmee geregeld tegen de stroom van de publieke opinie inzwemt. Het hoort er allemaal bij. Voor ons allen geldt dat we deze dag doorbrengen met een groot gevoel van weemoed omdat we een heel bijzondere periode als Kamerlid in ons leven afsluiten. Het is en blijft stiekem toch de mooiste baan van de hele wereld!
Daarbij past het om uit de grond van ons hart alle medewerkers, van de Griffie tot en met de mensen in het restaurant, de mensen zonder wie alles hier letterlijk in het honderd zou lopen, bijzonder te bedanken. En in de laatste plaats wil ik persoonlijk ook mijn partij bedanken. Zonder wie ik hier niet gestaan had en die zoveel voor mij betekent. Het ga u allen goed!
PvdA Kamerlid Sharon Dijksma verliet woensdag de Tweede Kamer. Zij was 5379 dagen Kamerlid en sprak daarom als nestor bij het afscheid van 51 Kamerleden.
