Het was vast handiger geweest als Martin Schulz gisteren, in die gewraakte persconferentie voor (met name) Arabische journalisten, niets had gezegd, en het had gelaten bij zijn eerdere, scherpe veroordeling van zowel het door moslimfundamentalisten tegen Europeanen gebruikte geweld als hun misbruik van religie om tot haat en wandaad aan te zetten. Het was zeker beter geweest als Schulz, gisteren, naast zijn veroordeling van de film en de verspreiding ervan, expliciet de vrijheid van meningsuiting had genoemd en benadrukt, en ten overvloede nogmaals had gezegd dat het maken van een film in geen verhouding staat tot het gebruik van geweld. Dat is allemaal waar, en ik hoop dat ze hem de komende sessie van het Europarlement hierover publiekelijk aan de tand voelen (en dat journalisten daarvan dan ook verslag doen, ook al is Straatsburg ver weg).
Toch volgde ik de storm van verontwaardiging die her en der opstak met wat ongemak, ten eerste omdat de werkelijke boodschap van Schulz voor mijn gevoel toch ietwat complexer was dan wat we er voor het gemak maar even van wensten te maken, en ten tweede omdat ik het helemaal niet zo onverstandig vind dat autoriteiten islamofobe drek en (deels) doelbewuste anti-moslimhitserij verre van zich werpen, hetgeen overigens iets totaal anders is dan vinden dat het verboden moet worden. Dat zou ik namelijk wel buitengewoon onverstandig vinden. Ik zet het er maar even expliciet bij, je weet het maar nooit.
Wat Schulz nou eigenlijk zei
De persconferentie waar de gewraakte beelden vandaan komen vond plaats na een ontmoeting tussen Schulz en een delegatie van de Gulf Cooperation Council, waarin alle golfstaten behalve Saudi Arabië zitting hebben. Dat het onderwerp ter sprake kwam is op zich dus niet zo gek, en dat Schulz zich op deze wijze spreekt is ook niet zo raar: voor de beeldvorming van Europa (en de veiligheid van haar burgers) in de Arabische wereld kan het echt geen kwaad goed duidelijk te maken dat de gevoeligheid van zo’n film (en de pesterige cartoons die er nu op volgen) begrepen wordt, en dat we echt niet allemaal minachtend neerkijken op moslims. Let wel: Schulz staat hier in een rol als halve diplomaat, en moet de relaties van Europa met een aangrenzende regio waarborgen. Je op zo’n moment expliciet uitspreken vóór het belang de vrijheid van meningsuiting is vooral een schitterende manier om je gesprekspartner te schofferen. Het is pappen en nathouden. Dat is een beetje weerzinwekkend, en verhoudt zich zelden comfortabel met principes, maar het is soms wel nodig om iets te kunnen bereiken. U kent dat soort situaties zelf ook, wellicht.
Maar interessanter dan de uitspraken die u in het journaal zag zijn eigenlijk de uitspraken die eruit geknipt zijn. In antwoord op vragen van een Arabische journalist op wat de internationale gemeenschap ging doen om provocaties en beledigingen te vermijden, zei Schulz:
“We moeten een manier vinden om zoveel mogelijk van onze burgers ervan te overtuigen om andere opvattingen, religies en geloven te respecteren en te tolereren. Het beste is als publieke vertegenwoordigers afstand nemen en laten zien dat ze bereid zijn om de andere kant beter te begrijpen. We moeten onze maatschappijen ervan overtuigen om afstand te nemen van dit soort lieden.”
Voor u begint te piepen: Ja, Schulz toont zich hier een ontzettende oubollige sociaaldemocraat met een maakbaarheidsideaal waar Marijke Helwegen nog verlegen van zou worden, maar uiteindelijk zegt hij wel: “sorry, lieve mensen, maar we gaan in Europa niets doen dat lijkt op een verbod. We gaan de discussie aan, we gaan proberen mensen te overtuigen, maar daarmee houdt het op.” Schulz zegt dus éérst dat hij de film en het verspreiden ervan veroordeelt, en vervolgens gebruikt hij de daarmee bij zijn publiek gekweekte goodwill om hun stiekeme hoop op wettelijke maatregelen keihard de grond in te boren. Dat is een subtiele nuance die men best ook in de berichtgeving al had kunnen toevoegen.
Afkeuren is nog geen verbieden
Dan het tweede punt. Waarom is het eigenlijk fout dat iemand als Schulz zich uitspreekt tegen zo’n film? Het is niet alsof de juridisch geregelde vrijheid van meningsuiting ook betekent dat iedere uiting van mening verheven is boven iedere vorm van kritiek, en het is al helemaal niet zo dat volksvertegenwoordigers geen mening zouden mogen hebben over wat er passeert. Vrijheid van meningsuiting betekent ook: kritiek mogen hebben op in vrijheid geuite meningen – en zowel op vorm als op inhoud. Juist volksvertegenwoordigers mag dat recht nooit en te nimmer ontzegd worden. Of ze nou Geert Wilders heten of Martin Schulz.
Ik vermoed bovendien dat wat Schulz zegt niet volledig haaks staat op wat men in Europa zoal denkt over islamofobe drek. Dat het deels bewust provocerende nonsens is van rechtsradicale gekkies, en dat je dat best kan afkeuren, verre van je kan werpen, en wellicht zelfs veroordelen, zolang je het maar niet verbiedt. Daarmee doet hij dus ook zijn specifieke rol als parlementsvoorzitter geen onrecht: hij verkondigt een standpunt dat door veel Europeanen helemaal niet als zo extreem zal worden ervaren. Dat we daar in Nederland (buiten Nederland speelt dit niet) toch net wat anders tegenaan kijken, dat ligt óók aan onze eigen recente geschiedenis en de daarbij horende littekens en open zenuwen.
