De gemeente Maasdonk schrapt nu dus maar alle namen van het omstreden ‘verzoeningsmonument’ in Geffen. Dat besluit nam het college van B. en W. vanmiddag na protesten van vooral joodse organisaties. Zij maakten bezwaar tegen het toevoegen van namen van soldaten van de Duitse Wehrmacht – onderdeel van het regime dat hier tussen 1940 en 1945 dood en verderf zaaide – aan de lijst van plaatselijke slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Het oude oorlogsmonument in Geffen werd onlangs gestolen. Alleen de sokkel bleef achter. De nieuwe versie was een initiatief van de gemeente en de lokale heemkundewerkgroep. “De onthulling zorgt voor een gevaarlijk precedent voor de toekomst,” waarschuwde Onno Hoes, voorzitter van het Centrum Documentatie en Informatie Israël (CIDI). Hij wees op ‘het gevaar van geschiedvervalsing en vervaging van de grenzen tussen slachtoffers en daders.’. Hoes namens het CIDI: “De namen van weggevoerde Joodse burgers van dit dorp worden nu in één adem genoemd met de Duitse agressors.”
De burgemeester van Maastricht had de verwijzing naar de toekomst gerust kunnen weglaten. Vorig jaar waren er al protesten tegen een toespraak van een zoon van oorlogsmisdader Rost van Tonningen bij de Dodenherdenking in Culemborg. Dit jaar was er opnieuw sprake van geschiedvervaging in het Gelderse Vorden, waar het plaatselijke 4 mei-comité ook gelegenheid wilde geven om Duitse slachtoffers te herdenken.
Waffen SS
Veel deining was er verder om het gedicht van een 15-jarige scholier over de ‘Foute Keuze’ die een ver familielid maakte door zich bij de Waffen SS aan te sluiten. De jongen eindigde hoog in een gedichtenwedstrijd onder scholieren. Daarom werd hij uitverkoren om de ode aan zijn oudoom – ‘omdat ook Dirk Siebe niet vergeten mag worden’ – uit te spreken bij de jaarlijkse herdenking in Kamp Westerbork, de plek waar de Nederlandse joden door de SS werden verzameld voor verder transport naar de door de SS gerunde gaskamers van Auschwitz en Sobibor. Daar had de directie van het Herinneringscentrum om begrijpelijke redenen geen trek in. Als troost mocht de scholier naar de Nationale Herdenking op de Dam. Maar ook die foute keuze door het Nationaal Comité 4 en 5 Mei bleek na aanhoudende protesten een brug te ver.
‘Hutspotherdenking’ is de term die VPRO-Zomergaste Jolande Withuis onlangs gebruikte. De historica hekelde niet alleen het op één lijn brengen van slachtoffers en daders, maar ook de toevoeging van allerlei naoorlogse thema’s aan de dodenherdenkingen. Door op 4 mei slachtoffers van alle mogelijke oorlogen te herdenken en daar allerlei hedendaagse politieke en culturele thema’s aan te verbinden, verdwijnt de Tweede Wereldoorlog steeds verder naar de achtergrond. Het gevolg van dit ‘modieuze herdenkingsrelativisme’ is ‘twee minuten leegte’, schreef Nausicaa Marbe in een Volkskrant-column.
Vermoorde verzetsmensen
Het is merkwaardig dat eigenlijk alleen joodse organisaties zich laten horen. De massamoord op 100.000 Nederlandse joden – op grond van hun afkomst – was de meest schokkende gebeurtenis tijdens de Bezetting. Ze heeft ook het grootste trauma achtergelaten; één bevolkingsgroep werd doelgericht en massaal uitgemoord, terwijl de Nederlandse samenleving geen passend verweer wist te leveren tegen deze ongekende terreur. Maar eveneens een onderdeel van de vergaande geschiedvervaging is dat de niet-joodse slachtoffers uit de nazi-tijd achter de horizon verdwijnen. Het gaat om gefusilleerde of in concentratiekampen vermoorde verzetsmensen, omgekomen dwangarbeiders, slachtoffers van bombardementen, honger en oorlogsgeweld.
De naam van mijn oom staat op een oorlogsmonument in Zelhem. Hij werd in 1944 opgepakt wegens het maken van distributiebonnen voor onderduikers. Via de concentratiekampen Vught en Sachsenhausen belandde hij in Bergen-Belsen, waar hij aan de honger en de vlektyfus is bezweken. Wie weet komt er iemand in Zelhem (het valt tenslotte onder de zelfde gemeente als Vorden) op het idee om aan de lijst van verzetsmensen en andere oorlogsslachtoffers nog wat namen toe te voegen. Waarom geen plekje voor de mensen, die de broer van mijn moeder hebben verraden, opgepakt, afgevoerd, gekweld en uitgehongerd? Daartegen zou ik toch ernstige bezwaren koesteren. Daarom vind ik het vreemd dat de algemene verenigingen van oud-verzetsstrijders de kastanjes uit het vuur laten halen door de joodse organisaties.
Strijd tegen geschiedsvervalsing is verloren
Wie de argumenten van het gemeentebestuur van Maasdonk leest, moet vaststellen dat de strijd tegen de geschiedvervaging eigenlijk al is verloren. Het historisch besef is diep gezonken. De lokale bestuurders wringen zich bij deze kwestie in alle mogelijke relativerende bochten. Allereerst het argument dat het toevoegen van Duitse namen zou leiden tot verzoening. Een drogreden. Oorlogsmonumenten zijn er om stil te staan bij de Tweede Wereldoorlog. Ze staan verzoening absoluut niet in de weg. De nagestreefde verzoening is er immers allang, in de praktijk van alledag, tussen generaties jonge Duitsers en Nederlanders, die de oorlog alleen maar kennen uit de verhalen van hun ouders en grootouders, en die bijna 70 jaar later al lang geen last meer hebben van haatgevoelens.
Een loos argument bleek ook de bewering dat de nabestaanden van de Geffense slachtoffers geraadpleegd waren over de toevoeging van de Duitse namen. In het geval van de gedeporteerde en vermoorde joden bleek dat niet te kloppen. Maar wat dan nog? Kon het gemeentebestuur van Maasdonk zelf niet op het idee komen dat het toevoegen van Wehrmacht-soldaten een slecht idee was? Wilde men het eigen slechte beoordelingsvermogen legitimeren met een beroep op een vage nabestaandenraadpleging?
Vanmiddag bedacht B. en W. van Maaskant zich eindelijk dat het ‘verzoeningsmonument’ niet voor verzoening zorgde maar voor tweespalt. Vanwege de joodse protesten worden nu alle namen maar helemaal weggelaten, niet alleen die van de daders maar ook die van de slachtoffers. Daders en slachtoffers worden niet meer door elkaar gehaald. In plaats daarvan worden ze weggeretoucheerd. Het is een nieuw sterk staaltje van niet kunnen kiezen. Het resultaat is nog steeds herdenkingshutspot. Een onsmakelijke prak.
Dit artikel vercheen eerder op CarelBrendel.nl.
