Misschien is het niet zo’n probleem dat er nauwelijks nieuws is over Europa, dat burgers niets van Europa weten en dat ze Europa niet vertrouwen, als ze zich wel Europeaan voelen. Als burgers een natuurlijke band met Europa hebben, dan zou dat al een legitimatie van Brussel op zich kunnen zijn. Weliswaar niet voor alle voorstellen die uit Europa komen, maar wel voor het gevoel wat burgers bij Europa hebben. Voelen burgers zich Europeaan?
Bij de vraag of burgers zich Europeaan voelen (Eurobarometer, zie grafiek) komt het kenmerkende probleem van enquêtes naar voren: het is niet erg duidelijk wat deze antwoorden betekenen. Aan de ene kant zouden we kunnen stellen dat burgers zich vooral Nederlander voelen, en pas in de tweede plaats Europeaan, maar men kan ook beweren dat Nederlanders zich minstens ‘een beetje’ Europeaan voelen. De vraag in de enquête ontbreekt wat een burger bedoelt als deze zegt dat hij zich een Europeaan of een Nederlander voelt.
Buitenlandse ervaringen
De ervaringen van burgers die zich met Europa bezighouden kunnen inzicht geven in wat dit zou kunnen betekenen. Zo zijn er steeds meer burgers die weleens in een ander Europees land gewerkt, gestudeerd of gewoond hebben. Ze hebben buitenlandse vrienden, buitenlandse herinneringen en soms buitenlandse liefdes opgedaan. Dit zijn de burgers die bij uitstek zichzelf Europeaan zouden moeten voelen, aangezien ze Europa ook echt uit eigen ervaring kennen. Voor hen is Europa niet iets van horen zeggen, maar een geleefde werkelijkheid.
Maar de ervaringen van deze burgers zijn ontnuchterend. Burgers met buitenlandse ervaringen kunnen veel vertellen over het buitenland, over andere culturen en tradities, over het dagelijks leven elders en over lokale gebruiken. Maar levert dit het beeld op dat men Europeaan is? Integendeel: deze burgers vertellen dat ze weten dat Europa heel erg divers is, dat tradities en culturen overal verschillen en dus dat Europa als eenheid eigenlijk helemaal niet bestaat. De term Europeaan is voor hen slechts een plaatsaanduiding.
Wereldburgers in Europa
En voor andere burgers werkt het al net zo. Burgers die strijden tegen het neoliberalisme, voor eerlijke handel en meer duurzaamheid zouden zich kunnen richten op Europa, waar allerlei beleid op deze terreinen gemaakt wordt. Maar deze burgers zien vooral mondiale problemen en niet zozeer Europese problemen. Voor hen is Europa een vreemde afbakening van problemen en thema’s. Zij denken dat het logischer is wereldproblemen op te pakken en slaan Europa daarom over. Ook zij zijn geen Europeanen.
En zo gaat het dus bij gewone burgers ook. Europa heeft een zeer oppervlakkige betekenis. Voor grote politieke thema’s is Europa te klein, maar voor relevante politieke thema’s is Europa te groot en past Den Haag burgers beter. Europeaan zijn betekent alleen dat burgers zichzelf geografisch in Europa zien wonen en werken, en dat doen per definitie alle Nederlandse burgers. Voor de meeste burgers drukt het ‘Europeaan zijn’ helemaal niets uit. Burgers die zich Europeaan noemen doen dat waarschijnlijk alleen om zich modern en kosmopolitisch te kunnen presenteren. Zij zijn de uitzondering op de regel.
Chris Aalberts is onderzoeker politieke communicatie. Hij schreef o.a. de boeken Achter de PVV en Altijd ver weg: de moeizame relatie tussen burgers en de Europese Unie.
