Met De Avond van de Polemiek 2012, vrijdagavond gehouden in De Balie in Amsterdam, lijkt de polemiek in Nederland officieel ten grave gedragen. Het genre werd een avond lang schaamteloos gereduceerd tot guitig volkstoneel en de volgende dag effectief de nek omgedraaid door mede-organisator Het Parool.
Drank, rimpels en een korte broek
Niet dat er niks te beleven viel. Joris van Casteren noemde Ton Elias dik en suggereerde dat dit het gevolg is van overmatig drankgebruik. De Paris Hilton van de katholieke kerk, Mariska Orban-de Haas, sprak met instemming van de Paus over het gerimpelde vel van Neelie Kroes. Alexander Pechtold werd door Ewald Engelen met een korte broek afgebeeld en DeJaap-collega Bas Paternotte sprak schande van rapper Lange Frans, die het gewaagd had een nummertje te maken met Willem Holleeder.
Zo af en toe klonk er zelfs een steekhoudend verhaal. Zoals van Marian Donner (nrc.next) over privacyhater en loopjongen van het grote geld Tim Kuik. Dit was dan weer zo gortdroog en inspiratieloos opgeschreven dat ik me afvroeg hoe die tweeduizend columns die ik eerder over dit onderwerp las wél mijn aandacht hadden weten vast te houden. Ook arabist Hans Jansen, de uiteindelijke winnaar, had een overtuigend verhaal en wist dit zelfs te larderen met enkele vileine opmerkingen over zijn onderwerp: collega-arabist Petra Stienen. Mevrouw Stienen was even daarvoor ook al uit elkaar getrokken door Henk Steenhuis (ex-HP/De Tijd), waardoor het enige beeld dat beklijfde dat van de uitgewoonde, bloederige achterwerkjes van de door de heren moslim-bashers veel te vaak bereden stokpaardjes was.
Komisch
Ook de organisatie deed een duit in het zakje. In plaats van de beloofde polemische repliek, trakteerde presentator Theodor Holman zijn gasten op komisch bedoelde introducties. Hij belde daarvoor met een bekende van de gast, gespeeld door de al even komisch bedoelde Bert Brussen. Veruit het grappigste aan deze sketches was de technicus die keer op keer te laat was met het instarten van de beltoon. Bij de introductie van mevrouw Orban-De Haas insinueerde Holman dat er sprake zou zijn van kindermisbruik in het Vaticaan en even later durfde hij het zelfs aan om NRC-hoofdredacteur Peter Vandermeersch van ijdelheid te betichten. U begrijpt waarom zijn hoofdredacteur hem aan het begin van de avond nog ‘de meest geliefde columnist van Nederland’ noemde.
Veelzeggend was het, toen aan het eind van de avond bleek dat Donner op het laatste moment een zin uit haar betoog had geschrapt. In haar oorspronkelijke inzending had zij collega-polemist Hans Jansen onder de ‘conservatieve fanatici’ geschaard, maar eenmaal voor zijn neus besloot zij dit te schrappen wegens ‘te onaardig’.
Het feestje in De Balie was onderhoudend, vermakelijk soms, maar verrassen deed het niet. Het was allemaal zo veilig, zo voorspelbaar, zo weinig schurend, zo – ja echt – ont-zet-tend braaf.
Onbehouwen slachtpartij
Tot het de beurt was aan Anton Dautzenberg. Zijn schoffering van de overleden zoon van schrijver A.F.Th. van der Heijden was al uitgelekt, dus de zaal verkneukelde zich en masse om deze onbehouwen slachtpartij in levende lijve te aanschouwen. Het publiek luisterde met ingehouden adem naar de openingsbeschietingen op Tonio. De schrijver Dautzenberg gaf de arme jongen een literaire doodschop door hem symbool te maken van het ‘ramptoerisme in de Nederlandse boekenbussiness’. De redenaar Dautzenberg wist zijn publiek er nog voor te laten applaudisseren ook. Ze wilden meer. Ze wilden bloed zien. En dat kregen ze ook, maar niet dat van Tonio.
Halverwege brak Dautzenberg zijn betoog af. Hij verfrommelde zijn papieren en smeet zijn speech de hongerige zaal in. Wat volgde was een onaangekondigde polemiek tegen de organisatie, tegen het publiek, tegen het literaire wereldje, maar vooral tegen zichzelf. Dautzenberg hekelde de debilisering van de cultuur, waardoor een gewezen angry young man als Ronald Giphart kookcolumns schrijft voor de Volkskrant en min of meer gerenommeerde polemisten als hijzelf in het infantiele circus van De Balie kwamen opdraven om op bestelling gehakt te maken van een BN’er naar keuze.
De jury keek hulpeloos in het rond, net als de organisatoren. Het publiek werd muisstil. Toen de volledige putsch van Dautzenberg bekend was en duidelijk werd dat hij het meest heilige huisje van de avond, onszelf, met één welgemikte trap vermorzeld had, toen barste het applaus los. Polemisten zijn nog slechts de ‘formulebevestigende marionetten van de vermaakindustrie’ en Dautzenberg had ons vermaakt.
Doodsteek
En toen volgde de doodsteek. Het juryrapport. Juryvoorzitter Jaffe Vink deelde mee dat hij de gewijzigde polemiek van Dautzenberg niet mee kon nemen in zijn oordeel. Niet dat hij daarmee gewonnen had, maar het moest even gezegd. Vervolgens ging Vink uitgebreid in op het besluit om het originele schotschrift van Dautzenberg niet te bekronen met Het Scalpel voor beste polemiek. Het was te grof. Meer botte bijl dan scalpel, vond de jury. “Het is niet de vraag of het mag, maar of wij het moeten bekronen,” voegde Vink er haastig aan toe. Het antwoord bleef negatief. Hans Jansen werd met een niet onverdienstelijke, maar weinig originele polemiek tot winnaar uitgeroepen, terwijl de man die alles en iedereen op de kast had gekregen met zijn vlijmscherpe pen, bijtende humor, literaire vondsten en compromisloze keuzes, werd weggezet als een achterlijk kind. Vink: “Wees een vent, herschrijf je stuk, verbeter je schelkanonnade. Je kunt het!”
Het feest van de vrijheid van meningsuiting, geinspireerd dóór en gehouden óp de sterfdag van Theo van Gogh, dat de botte bijl veroordeelt. Er lijkt me geen grotere belediging mogelijk, maar daar dacht mede-organisator Het Parool anders over. De voormalige verzetskrant besloot de volgende dag nog maar eens over het door Theodor Holman zelf opgegraven en feestelijk verwarmde lijk van Van Gogh heen te pissen. De column van Dautzenberg zal niet gepubliceerd worden. Te grof, te beledigend, niet kies.
De krant prikt acht jaar na de moord op Van Gogh een tweede brief in het lichaam van de subversieve cineast. “Deze brief is Insha Allah een poging om uw kwaad voor eens en altijd het zwijgen op te doen leggen.”
Foto: Maarten Brante.
