Vroeger had je linkse kakkers en rechtse kakkers. Zowel linkse als rechtse kakkers waren draagkrachtig en hielden van kunst en andere vormen van hoge cultuur. De elite had geld en smaak; een deel stemde rechts en een deel stemde links. Met de komst van het nieuwe millennium veranderde dit. Wellicht kwam het door Fortuyn, mogelijk werd het aangewakkerd door Wilders of misschien was het een andere vorm van backlash op het paarse kabinet en zijn verdwijnende ideologische tegenstellingen. Hoe dan ook, na 2000 was de elite ineens links.
Beschaving versus mobiliteit
Links werd gelijkgesteld aan het hebben van cultureel kapitaal. De mensen die weten hoe het hoort, de mensen die van klassieke muziek en Philip Roth houden, die – kortom – beschaafd zijn. In ‘de grachtengordel’ woonden ineens alleen nog maar linkse mensen. De Balie werd het toonbeeld van linkse hobby, een debatinstituut waar iedereen alleen voor eigen parochie predikte. Linkse mensen creëerden bovendien puinhopen door over bepaalde onderwerpen alleen ‘politiek correct’ te durven praten.
Rechts kwam te staan voor financieel kapitaal. Wars van poespas en subsidie, no-nonsense, rechtdoorzee en vooral hardwerkend. Rechtse mensen maakten geen onderdeel meer uit van de elite, daar zaten immers linkse mensen met linkse hobby’s. Rechts kwam haaks te staan op geprivilegieerd. Rijke rechtse mensen waren ineens allemaal sociale klimmers. Deze ‘gewone man’ was daarbij een taboedoorbreker, niet bang om ‘dingen te benoemen’.
Toneelstuk
De nieuwe karikatuur van links en rechts zorgde voor opmerkelijke situaties. Het deel van de grachtengordel dat gewoon rechts was (overigens de meerderheid), zweeg angstvallig. De rijke kakkers moesten hun kunstliefde verborgen houden. Ergens was er wel een Bolkestein die voor verwarring zorgde, maar voor de rest werkte iedereen mee aan het schouwspel. Hoewel alle kabinetten (met uitzondering van Balkenende III) duidelijk als rechts te kenschetsen zijn, werd bestuurlijke macht immer toebedeeld aan links. Met termen als graaiers en plucheklevers werd bovendien duidelijk gemaakt dat deze mensen veracht dienden te worden.
Terwijl in de jaren ’90 consensus bestond over de onwerkbaarheid van de tegenstelling links-rechts (en we het eens waren dat we beter van progressief of conservatief spraken, of van een assenstelsel met complexere scheidslijnen, of van nieuwe sociale bewegingen), leefde de dichotomie op. Op alle mogelijke manieren werd duidelijk gemaakt wat links en wat rechts was. En dat was dat.
Incorporatie
Die situatie was natuurlijk onhoudbaar. Uitdagers van de macht worden altijd geïncorporeerd. Zij die het hardst schreeuwden over links-rechts werden uitgenodigd deel te nemen aan de elite. Een van zulke keerpunten was de omhelzing van Bert Brussen door de Volkskrant. De institutionalisering van de Avond van de Polemiek in De Balie is een ander voorbeeld.
Voor het derde jaar kwamen zelfbenoemde machtsuitdagers samen in de geest van Theo van Gogh (ooit filmmaker en onderdeel van de elite, later mascotte van rechts) bijeen in de tempel van ‘die vermaledijde grachtengordel’. De Stichting Literaire Activiteiten Amsterdam voorzag het geheel van een literair en dus cultureel verantwoord sausje. Op de borrel sloeg de elite – afgevaardigd in de vorm van kakkers met wit haar – gemoedelijk Bas Paternotte en Hans Teeuwen op de schouders. Met ieder kameraadschappelijk biertje werd de stemming vrolijker. Hoera, het mag weer, we horen er weer bij. Rechts is weer onderdeel van de elite.
