Bent u ook zo blij dat het plan om de zorgpremie inkomensafhankelijk te maken van tafel is? Op het eerste gezicht is die blijdschap begrijpelijk. Met het plan van Rutte-2 zouden veel Nederlanders immers veel meer moeten betalen voor de zorg. In sommige situaties gaat het zelfs om duizenden euro’s per jaar.
Wat zullen VVD-stemmers blij zijn dat de belastingen nu omhoog gaan in plaats van omlaag. Er moet immers genivelleerd worden van de PvdA. De beloofde belastingverlaging gaat niet door. De goede verstaander weet wat dit betekent: er is een regeling geschrapt (inkomensafhankelijke zorgpremie) die gevolgen zou hebben voor het inkomen van velen. Nu wordt een alternatieve maatregel afgesproken (geen belastingverlaging) die soortgelijke gevolgen heeft, maar die gevolgen zijn op individueel niveau anders verdeeld omdat andere zaken worden belast.
Forenzentaks
Een vergelijking met de Kunduz-coalitie en het Lente-akkoord ligt voor de hand. De coalitie bedacht toen dat meer belastinggeld binnen kon komen door de reiskostenvergoeding van burgers te gaan belasten. Het gevolg was dat Geert Wilders in zijn partijspotje zei dat hardwerkende Nederlanders in de file al snel honderden euro’s slechter uit zouden zijn. ‘Bedankt VVD’, voegde hij eraan toe. Allerlei burgers roerden zich en begonnen partijen te bestoken met emails. PvdA en VVD schrapten het plan.
Wat zullen VVD-stemmers blij zijn dat nu de assurantiebelasting verhoogd wordt zodat zij toch meer geld aan de schatkist moeten afdragen. Oppervlakkig gezien hebben de boze burgers een enorme overwinning geboekt en Den Haag onder druk gezet om een gehate regeling (forenzentaks) niet uit te voeren. Maar in de praktijk werd er een alternatieve maatregel afgesproken (assurantiebelasting) die soortgelijke gevolgen heeft, maar die gevolgen zijn op individueel niveau anders verdeeld omdat andere zaken worden belast.
Belastingverhoging
Deze laatste zin heeft u nu twee keer gelezen. Dit is precies het probleem van de discussie over de forenzentaks en die over de zorgpremie. Er is een enorm overheidstekort en dat tekort moet op de een of andere manier worden weggewerkt. Dit kan gedaan worden door belastingen te verhogen. Een andere manier is regelingen te beëindigen waar burgers van profiteren. In beide gevallen gaan burgers er per saldo op achteruit: ze gaan meer betalen voor hetzelfde of krijgen minder voor evenveel geld.
Hoe alle maatregelen uit het regeerakkoord uitpakken voor individuele burgers weten we helemaal niet. Ze zijn gebaseerd op statistische modellen, en hoewel die aanwijzingen geven over de effecten, zijn die modellen afhankelijk van de variabelen die erin worden gestopt. Een van de belangrijkste variabelen is het slechtst voorspelbaar: burgers kunnen naar aanleiding van het beleid ander gedrag vertonen. Gaan burgers dichterbij hun werk wonen als de forenzentaks wordt ingevoerd? We weten het niet en dus weten we ook niet hoeveel burgers er met zo’n maatregel individueel op achteruit gaan.
Verzet is zinloos
Iedereen kan zich verzetten tegen iedere maatregel uit het regeerakkoord. Als rijken actie voeren tegen zaken die hen geld kosten, kan dat ertoe leiden dat Rutte-2 een regeling terugdraait. Maar de PvdA zal niet accepteren dat de lagere inkomens worden benadeeld. En dus kunnen rijken regelingen wegprotesteren, maar ze krijgen er andere lastenverhogingen voor terug. Als ze die proberen te ontlopen, komt er een voorstel overheen. Lage inkomens die protesteren hebben hetzelfde probleem. In alle gevallen leidt het tot een ander totaalpakket aan maatregelen. Het totale effect op hoge en lage inkomens zal hetzelfde zijn, op individueel niveau zullen er verschillen zijn. En die verschillen kunnen we nauwelijks uitrekenen.
Er bestaan twee smaken: je kunt iedereen meer laten betalen of je kunt hogere inkomens meer laten betalen dan lagere inkomens. Bij een coalitie van VVD en PvdA weten we wat het grote plaatje zal zijn: allebei een beetje. Iedereen die protesteert tegen maatregelen over bijvoorbeeld de woningmarkt, de uitkeringen of de pensioenen – die protesten komen allemaal nog – kan succes boeken, maar er komt altijd een andere nare maatregel met onduidelijke effecten voor terug.
Chris Aalberts is docent en onderzoeker politieke communicatie.
