Mark Rutte zei het al bij de aftrap van de verkiezingscampagne: die socialisten, het is één pot nat. In zekere zin heeft hij gelijk. De SP en PvdA zijn communicerende vaten. Als Diederik te ver opschuift naar het midden raakt hij zijn kiezers kwijt aan Emile.
Toch is er een verschil tussen SP en PvdA. De SP is lichtelijk streetwise, menig SP-stemmer kan een tegeltje zetten of een frame lassen. De PvdA is de studeerkamervariant van het grote herverdelen. De leraar en de ambtenaar kunnen zich idealen permitteren en koesteren hoogstaande gedachten over rechtvaardigheid.
Diederik Samsom is een mooi voorbeeld van de theoreticus die de wereld aanschouwt door een filtertje van cijfers en letters. Hij spiegelt zich graag aan zijn grote leermeester Den Uyl. Niet aan de crisispremier van het Kabinet-den Uyl, de ome Joop die ons door de olieboycot en de gijzelingen heensleepte. Maar aan de obstinate Joop den Uyl uit het kabinet-van Agt II. Ook dat kabinet lag al op zijn gat nog voor het zich in het parlement had kunnen presenteren.
Ook toen (1981) volgde een reparatie-actie. Het kabinetje zat een half jaar voor het definitief bekeken was.
De lessen van Joop
Joop den Uyl koesterde de volgende mantra: herverdelen van inkomen, kennis en macht. In deze paar woorden ligt een gedachtekronkel besloten. Het gaat om dynamische begrippen, niet om een blok goud dat je in stukken zaagt. De politiek is geen machine waar het levensgeluk voor de burger uitstroomt. Je kan niet aan de knoppen draaien zonder de machine te veranderen. Wat gelukkig maakt is de combinatie van vrijheid en verantwoordelijkheid, in combinatie met inzet en ambitie.
Joop den Uyl zag het anders. Rechtvaardigheid had volgens hem te maken met gelijkheid. Nivellering was toen al een essentiële doelstelling van de sociaaldemocratische politieke agenda. Eén op vijf, den Uyl bleef het maar herhalen. Hij bedoelde: het hoogste inkomen mag maximaal vijf keer het minimumloon bedragen. Daar was het dan, het grote nivelleren, het treurige misverstand dat afgelopen week door Halbe Zijlstra werd aangeduid als N-woord.
Maakbare samenleving
Nog zo’n mooie kreet uit de gedachtewereld van den Uyl: de maakbare samenleving. Geluk kan je decreteren en organiseren. Het is een typisch sociaaldemocratische gedachte, die voorbijgaat aan de economische werkelijkheid. De welvaart in ons land wordt namelijk gecreëerd door ondernemers. Waarbij de overheid een faciliterende rol speelt.
Iemand als Angela Merkel heeft dat goed begrepen. Duitsland doorstaat de crisis dankzij een lang gekoesterde traditie van familiebedrijven, die innovatie weten te combineren met continuïteit.
In Frankrijk waait een andere wind. Afgelopen mei trad François Hollande aan als Président de la République. Tot zijn voornaamste wapenfeiten behoort een reeks belastingverhogingen. Hollande haalt 10 miljard euro extra weg bij het bedrijfsleven. En introduceert een toptarief inkomstenbelasting van 75%. Diederik Samsom hing nog voor de Tweede Kamerverkiezingen van September bij hem aan de telefoon. Inmiddels is Frankrijk in een recessie gedoken en gaat een loodzware periode tegemoet.
Lubbers
Sociaaldemocraten hebben een salaris en weinig kennis van ondernemerschap. De sociaaldemocratische werkelijkheid is abstract en bestaat uit kreten, idealen en modellen. Wellicht is Rutte-II, net als het kabinet-van Agt II, geen lang leven beschoren.
In dat geval kan deze onwerkbare coalitie de wegbereider blijken voor een nieuwe Lubbers, de premier met de ondernemersachtergrond, die in 1982 met volharding en geduld het land begon te saneren.
Er zijn mogelijkheden genoeg. Zoals het op de rails krijgen van de ontsporende zorg. Het inzetten van onze pensioenvoorzieningen ten behoeve van een duurzame infrastructuur. Het saneren van de woningcorporaties door scheefwoners te dwingen over te gaan tot aankoop van hun woning. Het geld ligt voor het oprapen. Maak de belastingheffing transparant en efficiënt door iets te doen aan de wildgroei van aftrekposten. Ideeën te over. Nu nog een helder kabinet met een visie, en een premier die kan rekenen.
