Wat je van de affaire-Stapel kan leren is dat er veel onzin onder de vlag van wetenschap wordt verkondigd. Sociale psychologie heet het vak dat door Diederik Stapel werd gedoceerd. En sociale psychologie is nou net het type wetenschap dat bijna nergens over gaat.
De belangrijkste en volgens mij ook enige wet van de sociale psychologie is dat het menselijk gedrag het product is van omgeving en persoonskenmerken. Deze opzienbarende constatering is van de categorie open deur: een biertje is het produkt van een fles en een alcoholhoudende gegiste vloeistof. Een baanbrekend en revolutionair inzicht.
De wet
Als je een wet hebt moet je als wetenschapper natuurlijk praktijkvoorbeelden vinden die de juistheid van die wet bevestigen. Dat doen sociaal psychologen door het gedrag en de opvattingen van groepen mensen te onderzoeken. Zulke onderzoeken zijn tijdrovend en kostbaar en leveren gewoonlijk niks of niks bijzonders op.
Bijvoorbeeld. Dat mensen die met hun auto in een file staan meer stress ondervinden dan mensen die een boswandeling maken. Dat het lopen van een marathon tot meer dan gemiddelde vermoeidheid leidt. Dat kinderen die naar gewelddadige programma’s kijken er op het schoolplein ook op los gaan slaan. Dat het nuttigen van grote hoeveelheden M&M’s niet bevorderlijk is voor de wetenschap. Dat soort dingen.
En al dat universitaire gepruts wordt onder het mom van harde wetenschap aan grote groepen studenten onderwezen. En verwerkt in vaktijdschriften en dissertaties. En besproken op wetenschappelijke congressen. En betaald van belastinggeld.
Scoringsdrift
Het is dus eigenlijk niet zo raar dat in zo’n we-houden-elkaar-en-de-wereld-voor-de-gek-klimaat een ambitieus persoon als Stapel doordraait. Dat hij uit scoringsdrift aan waarheden als een koe ook verzonnen waarheden als een koe ging plakken. Die stap was maar heel klein. Aan flauwekul werd nog grotere flauwekul toegevoegd.
En nu is de wetenschappelijke wereld in rep en roer. Het aanzien van de wetenschap zou zijn geschaad. Het aanzien van de sociale psychologie zou zijn geschaad. Het aanzien van sociaal psychologen zou zijn geschaad. De aardbol stopte warempel even met draaien door al deze academische rampspoed.
We hebben hier te maken met een interessant fenomeen. Vertegenwoordigers van een pseudowetenschap schreeuwen moord en brand nu is aangetoond dat een van hen over de schreef is gegaan. “Waarmee eigenlijk?”, vraag je je dan af. Stapel heeft niets anders gedaan dan lariekoek verzinnen. Terwijl de sociale psychologie uiteindelijk uit weinig anders bestaat dan lariekoek.
De publieke verontwaardiging is onnodig
De publieke verontwaardiging over de fantasie-onderzoekjes van Stapel is dus onnodig. Als iets een pseudowetenschap is, dondert het namelijk niet hoe die kennis – die immers pseudokennis is – tot stand is gekomen. Door echt onderzoek of via de dikke duim. Het is om het even. Onzin baart onzin. Garbage in, garbage out.
Arme Diederik Stapel. Het zwarte schaap is gevonden en geofferd. En de sociale psychologie moddert na enige pogingen tot ritueel straatje schoonvegen uiteraard gewoon door. Als product van een kruisbestuivende academische omgeving en de persoonlijke kenmerken van een kaste van fopwetenschappers. En we laten ons gewoon verder bedotten. Stapelgek als je het mij vraagt.
Asher Ben Avraham is historicus, columnist en publicist en is “van de post-babyboom-generatie”.
