Het programma Nieuwsuur maakte gisteren bekend dat de gemeente Maastricht een vertrekpremie van één miljoen euro aan een woonwagenfamilie heeft gegeven. Toen ik dit hoorde, gingen bij mij alle bellen af. Hoe kan dit? Dit is een keiharde herhaling uit het verleden, dacht ik. Voor mijn boek Roma, over de geschiedenis van de Nederlandse Sinti en Roma, deed ik namelijk onderzoek naar de casus ‘Nicholich’. Deze Joegoslavische Roma-familie kreeg in 2000 van de gemeente Driebergen een oprotpremie van 600.000 gulden in haar schoot geworpen. Consultants hadden dit aangeraden; immers, de ambtenaren en wethouders waren te bang om met de Roma in gesprek te gaan.
Uit het boek: “Jullie zijn Hitlerrrs! Fascisten! Allemaal! Zo kan ik niet meer leven! Dat kan niet meer voor de kinderen! Wat zijn jullie? Fascisten, Hitler!’ schreeuwt de vrouw van Wlasco Nicolich tegen een ambtenaar van de gemeente Zeist die hun kampje in het bos betreedt. Hysterisch stapt de kleine, gezette vrouw haar caravan uit. Kleinkinderen doen intuïtief een paar stapjes opzij. Echtgenoot Wlasco zegt in het Romanes: ‘Schreeuw niet zo tegen die Hollander. Daar komen problemen van.’ Maar zijn vrouw is moeilijk te stoppen. ‘Wat voor probleem? Erger dan dit kan het niet worden. Welke problemen? Van die burgemeester die dat geld heeft gegeven? Welk geld? Hij weet dat we geen geld hebben!’ Ze smijt haar armen in de lucht en wandelt mokkend naar een andere caravan. Intussen is de ambtenaar al van het kamp weggevlucht.”
Een paar maanden daarvoor was de familie Nicholic op een woonwagenkamp in de eliteplaats Driebergen neergestreken. Maar het boterde niet met een autochtone woonwagenfamilie die al jaren op het kamp woonde. Er kwam ruzie en er was zelfs sprake van wapengekletter. Uit veiligheidsoverwegingen schakelde de gemeente adviesbureau Broekhuizen en Wit in voor een dialoog. Er werd gesproken over een oprotpremie. De Roma eisten 1,2 miljoen gulden voor hun vertrek, maar kregen uiteindelijk zes ton. Het geld werd door vier wethouders in cash overhandigd en de familie beloofde om nooit meer een stap in Driebergen te zetten (dit alles gebeurde buiten weten van de gemeenteraad om). Een landhuis in Limburg was de volgende halte, aldus familiehoofd Wlasco Nicholic. Maar verder dan Utrecht kwamen de Roma niet: in de maanden na de deal probeerde de familie alsnog standplaatsen in de regio af te dwingen, door onder meer te kamperen op het terrein van het Texaco-tankstation langs de A12 bij Bunnik. Uiteindelijk moest burgemeester Rudi Boekhoven van Zeist er aan te pas komen om het geld terug te eisen. De partijen kwamen overeen dat 350.000 gulden moest worden terugbetaald en dat de familie in Utrecht en Zeist zou gaan wonen. Na een schuldsanering in 2001 werd het bedrag alsnog verlaagd tot 100.000 gulden. De wethouders van Driebergen overleefden de affaire niet en moesten aftreden. Verder was de maatschappelijke verontwaardiging groot: hoe kon het dat een gemeente zoveel belastinggeld besteedde aan één familie?
Een lastige familie, een grote som geld
Tot zover de geschiedenis, die goed te vergelijken is met het de Maastrichtse casus in het heden. Laat ik voorop stellen dat Roma geen autochtone woonwagenbewoners zijn. De Roma worden in de volksmond vaak ‘zigeuners’ genoemd en hebben hun eigen taal en cultuur. Wel wonen velen in dezelfde woonvorm als autochtone woonwagenbewoners, zoals die van het voormalige kamp Vinkenslag in Maastricht. Ook zijn de sociale problemen van de Roma en woonwagenbewoners vergelijkbaar. Hoe dan ook lijkt de casus die Nieuwsuur gisteren bracht – een vertrekpremie voor één familie van één miljoen euro – wel erg veel op die van Nicholic in het jaar 2000. Net als destijds werd een ‘lastige’ familie ‘verplaatst’ met een grote som geld. Net als toen lichtte het gemeentebestuur de gemeenteraad niet in over de actie. En ook nu is de maatschappelijke boosheid over het ‘over de balk gesmeten’ belastinggeld enorm.
Waarom deze ‘oprotstrategie?’
Ik vraag me echter af hoe het kan dat de gemeente Maastricht niet naar de affaire Nicolich heeft gekeken? Waarom is er bij de herinrichting van woonwagenkamp de Vinkenslag gekozen voor eenzelfde soort oprotstrategie? Hoe kan het dat het Maastrichtse college van burgemeester en wethouders zich destijds tegenover de raad koest hield over het bedrag van 1 miljoen euro? En hoe kan het dat dit alles nu pas boven water komt? Ik vrees dat de bestuurders van de Limburgse hoofdstad gewoonweg niet hebben geweten van de affaire Nicholic en dat er geen onafhankelijke instantie was die hen op de risico’s wees. Ook dat is niet verwonderlijk: al sinds het einde van de jaren negentig houdt de Rijksoverheid zich namelijk afzijdig van de woonwagendossiers en zijn de gemeenten zelf aan zet. Van uitwisseling van enige informatie tussen gemeenten was in de jaren daarna amper sprake. Elke gemeente moest, voor zover mogelijk, het wiel zelf maar uitvinden. Met alle gevolgen van dien.
Lessen voor de toekomst
Het zou daarom een goed idee zijn als gemeenten met woonwagenkampen voortaan hun fählers en best practises met elkaar gaan uitwisselen om in de toekomst erger te voorkomen. De zogeheten standplaatsenproblematiek van woonwagenbewoners speelt immers in gemeenten over heel Nederland. Door onder andere demografische groei worden veel woonwagenkampen te klein of moeten ze worden verplaatst. Gemeenten kunnen dit het beste aanpakken in overleg met de bewoners zelf, en dan zonder al te snel met grote afkoopsommen te komen. Een instantie of database met alle kennis uit het verleden zou de gemeenten dan op weg kunnen helpen. Zo’n platform moet uiteraard wel rekening houden met de privacy van woonwagenbewoners; de focus moet daarom liggen op het beleid en niet op de mensen zelf. Met zo’n database, het gebruik van gezond verstand of door te kijken naar de casus ‘Nicholic’ had Maastricht de ellende en ophef van nu kunnen voorkomen. Het zou in ieder geval een hoop gemeenschapsgeld hebben uitgespaard.
Kemal Rijken is freelance journalist en bracht eerder dit jaar het boek Roma uit.
