Een veelgehoorde mening in het integratievraagstuk dat ons de laatste weken weer nadrukkelijk wordt voorgelegd is dat Marokkanen anders zijn en zich aan ons moeten aanpassen. Dit vraagstuk staat al meer dan tien jaar op de agenda, maar we lijken geen stap verder te zijn gekomen. Het toelaten van een groep mensen die er misschien een andere mening op na houdt blijkt voor onze publieke sfeer een onmogelijke opgave, die daarom uiterst hypocriet tegemoet wordt getreden. De scifi-serie Star Trek: Voyager uit de jaren ’90 verduidelijkt dit democratisch dilemma goed met de ontwikkeling van het personage Seven of Nine.
Achtergrond
Voor de ongelukkigen die Star Trek niet kennen (de rest kan deze twee alinea’s skippen): Voyager is een schip van de United Federation of Planets dat terecht is gekomen in het Delta-kwadrant, heel ver weg van het Alpha-kwadrant waar de Federation heerst. Aarde is de hoofdplaneet van de Federatie. De Borg komen uit het Delta-kwadrant en zijn een technologisch uiterst geavanceerd volk dat zich ontwikkelt door rassen te assimileren. Letterlijk. Wanneer ze andere wezens tegenkomen, injecteren ze hen met cybernetische implantaten waardoor zij ook Borg worden (‘you will be assimilated, resistance is futile’). De Borg denken met één geest – iedere werker (drone in het Engels) staat in contact met de rest. Een Collectief dus, waarin individuen niet bestaan.
Dankzij een aantal gebeurtenissen (in de dubbelaflevering ‘Scorpion’, S03E26 + S04E01) raakt een drone met de aanduiding Seven of Nine per ongeluk los van het Collectief. Omdat zij – niet geheel ontoevallig voor de verhaallijn – ooit mens was en omdat terugbrengen gevaar voor eigen leven betekent, besluit kapitein Janeway haar aan boord te houden. Een deel van haar implantaten wordt verwijderd en Seven, geassimileerd door de Borg op haar zesde, wordt nu gedwongen zich aan mensen aan te passen (to adapt).
Waarvoor staat het Westen
De Borg zijn zo interessant omdat ze ons laten nadenken over de mensheid. Specifieker: ze laten ons nadenken over de superieure Westerse mensheid waarop de hele Star Trek-toekomst is gebaseerd. Voor de Federation zijn individualiteit en keuze het hoogste goed, dat wat ons menselijk maakt. De gedwongen assimilatie die de Borg voorstaan, is daar het tegenovergestelde van. Janeway laat geen mogelijkheid onbenut om Seven daarop te wijzen. Seven moet en zal mens worden, of ze nu wil of niet. Dat is alleen niet zo eenduidig.
“Seven of Nine: You would deny us the choice as you deny us now. You have imprisoned us in the name of humanity yet you will not grant us your most cherished human right – to choose our own fate. You are hypocritical, manipulative. We do not want to be what you are. Return us to the Collective!
Janeway: You lost the capacity to make a rational choice the moment you were assimilated. They took that from you. And until I am convinced you’ve gotten it back, I’m making the choice for you. You’re staying here.
Seven of Nine: Then you are no different from the Borg.“
(Uit ‘The Gift’, S04E02)
Janeway stelt dat Seven (die hier nog in meervoudsvorm spreekt omdat zij denkt als in het Collectief) eerst haar ‘vrije ratio’ terug moet krijgen voordat ze eigen keuzes mag maken. Tot die tijd is zij een tweederangs burger. In het verloop van de serie ontwikkelt Seven zich inderdaad. Ze staat dan al een tijdje bloot aan de propaganda van Janeway. Hoewel ze lang blijft terugverlangen naar het Collectief, gaat ze op een gegeven moment toch haar individualiteit koesteren. Maar dan…
Ruimte om af te wijken van de norm
Seven heeft de mensheid bestudeert en kiest er nog steeds niet voor om Janeway’s denkbeelden en normen over te nemen. Dit frustreert Janeway. Het was de bedoeling dat keuze en vrijheid er automagisch toe zouden leiden dat Seven alle waarden van de Federation zou gaan onderschrijven. Er blijkt eigenlijk geen ruimte te zijn voor haar eigen, afwijkende denkbeelden.
“Seven: It is puzzling.
Janeway: What’s that?
Seven: You made me into an individual. You encourage me to stop thinking like a member of the Collective… to cultivate my independence and my humanity. But when I try to assert that independence, I am punished.
Janeway: Individuality has its limits, especially on a starship where there’s a command structure.
Seven: I believe that you are punishing me because I do not think the way you do… because I am not becoming more like you. You claim to respect my individuality, but in fact, you are frightened by it.“
(Uit ‘Prey’, S04E16)
Hiermee legt Star Trek een probleem van onze democratie bloot. We willen een open samenleving zijn waar alle mensen de ruimte kunnen krijgen om van hun vrijheid en individualisme te genieten. Onze waarden zijn immers universeel. We kunnen er echter niet tegen als nieuwkomers de vrijheden kunnen (mogen!) genieten waar wij voor staan, maar er toch voor kiezen deels vast te houden aan eigen denkbeelden.
Mislukte integratie
Meindert Fennema legt dit probleem uit in zijn boek Help! De Elite Verdwijnt. Direct na de aanslagen op 9/11 werd duidelijk dat niet iedere Marokkaan hetzelfde over de aanval dacht als de meeste Nederlanders. Vrijwel alle Marokkanen veroordeelden het geweld, maar ze gingen niet allemaal mee in de onvoorwaardelijke steunverklaring aan de VS. Deze vooral jonge medelanders zagen in de VS een schurkenstaat die verschrikkelijke mayhem heeft veroorzaakt in de Islamitische wereld, een standpunt dat overigens ook door een deel van de Nederlanders werd verwoord. Voor veel autochtone Nederlanders was deze mening echter een teken van mislukte integratie:
“Een goed integratiebeleid moet in de ogen van de minster [Van Boxtel van grote steden en integratie] leiden tot een eensgezinde en ondubbelzinnige veroordeling van terreuracties” (uit Fennema, p. 95).
Van moslims werd gevraagd democratische beginselen te onderschrijven en daarmee ook het geweld te veroordelen. Dat deden zij, maar dat bleek niet voldoende. Ook de politieke opvatting moest gelijk zijn aan die van de Nederlandse meerderheid. Dit laatste punt is echter volkomen ondemocratisch. Democratie staat immers pluriformiteit voor.
Onvoltooide assimilatie
Net als Janeway van Seven of Nine blijkt dat sommige Nederlanders meer van Marokkanen hadden verwacht. Na jarenlang beleid van integratie-met-behoud-van-eigen-identiteit, wordt duidelijk dat het toch om assimilatie gaat. Zij moeten worden zoals wij, waarbij die ‘wij’ staat voor een gedachte meerderheid van Nederlandse opvattingen. Hoewel de schijn wordt gewekt dat het gaat om het accepteren van procedurele kenmerken van democratie, is de impliciete eis dat ook ‘onze’ denkbeelden overgenomen moeten worden, zoals de verheerlijking van individualisme en keuze. Die verheerlijking is een echter neoliberale en dus politieke opvatting, geen democratische procedure. Het opleggen van opvattingen geeft geen pas in een democratie.
Democratie, nu en in de toekomst, moet betekenen dat er ruimte is voor mensen met afwijkende standpunten, of dat nou PVV-stemmers of Marokkanen zijn. Sterker nog, deze groep dient bepaalde bescherming te genieten tegen de zo gevreesde dictatuur van de meerderheid. Die ruimte wordt andersdenkenden – in dit geval Marokkanen – echter niet gegund. Daarbij is er nog een overeenkomst met de Borg. Hoewel ik geenszins vind dat Marokkanen een collectief zijn, wordt hen die eensgezindheid van overtuiging en dat gebrek aan autonomie desalniettemin toegeschreven. Alsof één Marokkaan staat voor de groep zoals een drone staat voor het Collectief. De les die we van dit alles leren is dat een deel van de Nederlanders eigenlijk doodsbang is voor de reeds bestaande individualiteit van Marokkanen.
Al ver voordat Linda Duits van populaire cultuur haar werk maakte, genoot zij ervan om science fiction-argumentaties in te brengen in de democratielessen van Meindert Fennema.
