En weer sloot de beleggende beursaap Jacko het jaar af met een uitstekend resultaat. Jacko’s aandelenpakket (door de aap zelf samengesteld) steeg dit jaar 12 procent in waarde, terwijl de gemiddelde koers, de AEX, maar zo’n 10 procent steeg. Dat is geen toeval. De beurskoersen laten zich niet voorspellen. Door niemand. En dat geldt ook voor de politiek en de economie.
Jacko is een geniale belegger. De afgelopen 13 jaar scoorde hij met z’n aandeeltjes 12 keer beter dan gemiddeld. Dat succes betekent méér dan alleen maar dat het verstandig is om bij de aanschaf van aandelen nergens op te letten. De gemiddelde belegger scoort namelijk niet beter dan de AEX (en als deze toevallig stijgt, waant de gemiddelde belegger zich al snel een deskundige). Het feit dat Jacko niet met een kans op één op twee, maar systematisch (met uitzondering van 2011) beter scoort dan de gemiddelde belegger, betekent dat die andere, humane beleggers steevast de verkeerde aandelen aanschaffen. De reden daarvoor is simpel. Ze houden krampachtig vast aan aandelen die in het verleden redelijk tot goed scoorden, in de verwachting dat winst in het verleden, de kans op toekomstige winst vergroot. Dat is niet waar; het is zelfs mínder dan waar: winst in het verleden verkleint juist de kans op winst in de toekomst. Vandaar dat de gemiddelde belegger slechter scoort dan de blind kiezende Jacko.
Het is jammer, maar als het om voorspellen gaat is het verleden dus niet alleen nutteloos, maar zelfs misleidend. Het biedt schijnzekerheid die systematisch verkeerd uitpakt. Dat geldt niet alleen voor de beurs, dat geldt op vrijwel alle terreinen. En we hebben het niet in de gaten. Sterker, we hebben volkomen ten onrechte méér vertrouwen in voorspellingen die gebaseerd zijn op zogenaamde wijze inzichten uit het verleden.
De Californische hoogleraar psychology and political science Philip Tetlock heeft op dat terrein baanbrekend onderzoek verricht. Tetlock startte in 1987 (de Sovjet-Unie stond op springen) met het verzamelen van toekomstvoorspellingen van zowel erkende experts, over vele deelonderwerpen op het gebied van economie en de binnen- en buitenlandse politiek. Zijn eerste resultaten waren dermate opmerkelijk, dat hij in de jaren daarna nog veel meer expert-voorspellingen verzamelde. Zijn analyse verscheen in 2005, in het boek Expert political Judgment. Tetlock kwam met harde conclusies. De experts bleken, ongeacht hun expertise, ongeacht of het om economie of politiek ging, systematisch niét in staat om de toekomst te voorspellen. Ze scoorden niet boven de toevalskans. En ze bleken veel te zeker van hun zaak. Van alle uitspraken ‘dat zal dus nooit gebeuren’, gebeurde 15 procent uiteindelijk tóch. En in de categorie uitspraken ‘dit zal absoluut zeker gebeuren’, gebeurde 25 procent uiteindelijk niét.
Tetlock zag nog een ander effect: hoe bekender de expert, hoe slechter hij scoorde. De grote namen, de goeroes die beroemd waren geworden dankzij een of ander Big Idea (de ondergang van het Vrije Westen, van Europa, van de beschaving door de televisie, dat soort dingen) debiteerden hun voorspellingen weliswaar met de grootst mogelijke zekerheid, maar scoorden uiteindelijk nog slechter dan toeval. Zij werden het vaakst uitgenodigd om hun mening te geven, omdat ze met hun aplomb blijkbaar de meeste indruk maakten, maar ondertussen scoorden ze extra beroerd juist omdat ze alles en iedereen aan één en hetzelfde idee koppelden. Dat is blijkbaar een verleidelijke aanpak, een die diepgang en inzicht suggereert, maar die in feit neerkomt op het koppig vasthouden aan één enkel versleten idee dat ooit leek te kloppen. Zoals gemiddelde aandeelhouders die vasthouden aan hun ‘favoriete’ aandeeltjes.
De beste manier om de toekomst te voorspellen is het verleden vergeten. Om met Henry Ford te spreken: History is bunk. Dus als u ze de komende dagen weer voorbij ziet komen, op het net, op de buis, in de krant: die vermaarde deskundigen die precies weten wat er aan alles vooraf ging, en die alles zo zeker lijken te weten, wees dan van één ding verzekerd: wat zij voorspellen zal hoogstwaarschijnlijk nooit gebeuren. Die zekerheid heeft u alvast.
