Het is geen geheim dat een deel van de transport- en industriesector niet staat te wachten op het introduceren van nieuwe milieuvriendelijke energie- en transportvormen. Zij hebben immers baat bij het in stand houden van de huidige fossiele brandstofverslaving van de wereldeconomie. De door deze conservatieve houding opgewekte frustratie in het tegenkamp is zo groot, dat dit soms leidt tot rare, slecht onderbouwde theorieën die de ‘inherente slechtheid’ van de transport- en industriesector moeten bewijzen.
In dit NRC-artikel bijvoorbeeld wordt een door specialisten geschreven artikel samengevat. De strekking daarvan is dat het in stand houden van de huidige infrastructuur een begin twintigste eeuw opgezette samenzwering is. En zo ongeveer iedereen die wel eens een bankbiljet in zijn hand heeft gehad is medeschuldig. De enige manier om de huidige situatie te doorbreken is, volgens de auteurs, het heffen van een milieubelasting op aandeelhouders die in milieuonvriendelijke projecten investeren. Maar hoe geloofwaardig zijn de beweringen in het artikel eigenlijk?
Een auto-stoommachine en een elektrische oldtimer
De auteurs beschrijven hoe tegelijkertijd met de verbrandingsmotor een stoommachine-auto werd gebouwd, die echter ‘helaas’ nooit een serieuze concurrent is geworden, zodat de benzine-auto een van de pijlers van de huidige brandstofverslaving werd. Dat een auto met een stoomketel gewichtstechnisch een niet echt voor de hand liggend alternatief is, is blijkbaar een technisch detail dat geen verdere uitleg behoeft. Ook beschrijven de auteurs dat technici destijds zo gefocust waren op het bouwen van accu’s om auto’s te starten, dat ze vergaten te kijken naar de mogelijkheden van elektrische auto’s.
Deze beide punten zou je de transportsector inderdaad kunnen verwijten, ware het niet dat de auto met verbrandingsmotor tientallen jaren voor het ontdekken van het broeikaseffect al een gangbaar vervoersmiddel werd. Zonder voorafgaande kennis van het broeikaseffect is het onlogisch om tijd en geld te investeren in het ontwikkelen van een elektrische auto. Waarom zou je immers een auto laten rijden op een door fossiele brandstoffen gevoed elektriciteitsnet, als je de auto ook direct op fossiele brandstoffen kan laten rijden?
De uitvinders van de benzine-auto verwijten dat ze geen rekening hielden met het broeikaseffect is daarom net zoiets als de stichters van Amsterdam (rond 1300) verwijten dat ze geen rekening hebben gehouden met de aanleg van Noord/Zuidlijn. Het is nogal verontrustend dat de auteurs van het artikel klaarblijkelijk zo weinig historische kennis hebben.
Milieumaatregel of melkkoe voor overheid?
Maar goed, een aandeelhouderstaks voor milieuonvriendelijke investeringen dus. Op zich klinkt dit niet zo onredelijk; waarom zouden zij niet, net als wij consumenten, meebetalen aan het tegengaan van klimaatverandering?
Er is echter een wezenlijk verschil tussen consumenten en aandeelhouders: de eerste groep kun je min of meer in de trein of op de fiets dwingen, bijvoorbeeld door de benzineaccijns te verhogen. Maar bij aandeelhouders gaat dit niet op. Je kunt aandeelhouders namelijk niet dwingen om hun geld dan maar in milieuvriendelijke transport- en energieprojecten te stoppen. Misschien investeren ze als alternatief wel in de tabaksindustrie. Of in een sweatshop. Of erger: misschien investeren ze helemaal niet meer.
En als ze alsnog investeren in milieuonvriendelijke projecten, en braaf de ‘CO2-tax’ betalen, is het de vraag wat dit dan uiteindelijk oplevert. De overheid raak dan al snel verslaafd aan deze nieuwe melkkoe, zonder dat dit noodzakelijk tot CO2-reductie leidt.
Milieubelasting als aflaat
De zin en onzin van het belasten van onwenselijk (lees: milieuonvriendelijk) gedrag wordt duidelijk in een in het boek freakonomics beschreven case. Werknemers van een crèche waren ouders die stelselmatig te laat kwamen zo zat, dat ze boetes gingen opleggen aan laatkomers. Wat bleek: het aantal ouders die te laat kwam werd hoger in plaats van lager. Ze zagen de boete als een soort aflaat voor het te laat komen, en voelden zich dus minder geroepen om op tijd te komen.
Voor consumenten en aandeelhouders werkt milieubelasting vaak hetzelfde. Zij zien dit als een aflaat, en niet als een impuls om milieuvriendelijker te worden. En net als het de Katholieke Kerk nooit gelukt is om de wereld door aflaten vrij van zonden te maken, zal de het overheid op deze manier nooit lukken om olie- en kolenprojecten uit te bannen.
