Vorig jaar zijn in Italië een aantal seismologen tot gevangenisstraf veroordeeld omdat ze nalatig zouden zijn geweest voorafgaand aan een aardbeving. Het werd de wetenschappers vooral verweten dat ze niets zeiden toen de burgemeester van l’Aquila vlak voor de aardbeving zei dat de inwoners ‘rustig konden gaan slapen’.
Hoewel er na de veroordeling een storm van protest ontstond, was ThePostOnline-columnist Marcel Hulspas het eens met de veroordeling. Hij vind dat je als wetenschapper de consequenties moet dragen van verkeerde voorspellingen. Voor Hulspas is het blijkbaar verantwoord om een wetenschapper met justitiële druk het mes op de keel te zetten, ondanks dat een wetenschapper niet alwetend is (vooral niet als het om aardbevingen gaat).
Maar deze mening van Hulspas ten aanzien van wetenschap en veiligheid wordt alleen maar vreemder als je dit recente stuk over grieppandmieën leest.
In het stuk schrijft Hulspas dat ‘de griep niet is meer wat het geweest is’ en dat ‘wetenschappers elk jaar (ten onrechte) weer waarschuwen voor een vreselijke griepepidemie’. Hulspas concludeert dit niet op basis van uitspraken van een viroloog, althans dat is niet uit zijn stuk af te leiden.
Kortom: een seismoloog moet volgens Hulspas de gevangenis in na een niet goed voorspelde aardbeving, maar hij houdt zich zelf het recht voor om totaal ononderbouwd te verkondigen dat we niet bang meer hoeven te zijn voor grieppandemieën. En mocht het onverhoops toch mis gaan, dan zal Hulspas vermoedelijk het argument gebruiken dat hij geen wetenschapper is, en dat er daarom maar virologen vervolgd zouden moeten worden.
Deze inconsequente houding is tekenend voor de massapsychologie achter zeldzame rampen, zoals aardbevingen, tsunami’s en pandemieën. Als er een paar decennia geen ramp gebeurt, dan sussen we langaam in slaap en worden wetenschappers genegeerd. Vooral als er een paar keer voor niets gewaarschuwd wordt door deskundigen, wordt de bevolking laconiek en gaan ze het gevaar ontkennen.
Als wetenschappers het zekere voor het onzekere nemen, krijgen ze daarvoor dus geen waardering, maar hoon.‘Was dit nu alles?’, was een veelgehoorde reactie na de milleniumbug en de Mexicaanse griep.
Maar als het dan een keer weer wél echt mis gaat, staan de wetenschappers meteen in het beklaagdenbankje, soms zelfs dus letterlijk. Een antwoord als ‘we hadden niet voldoende kennis’ wordt dan niet geaccepteerd.
Deze hypocriete, en eigenlijk ronduit kinderachtige houding maakt het voor wetenschappers onmogelijk om hun vak goed te beoefenen. Vooral de seismologen in Italië stonden voor een onmogelijke keuze: een algehele kostbare evacuatie adviseren zou tot een storm vank kritiek leiden (en mogelijk ontslag) als het voor niets zou zijn.
En de kans dat er géén zware aardbeving op zou treden was zeer groot. Daarom kozen ze er wijselijk voor hun mond te houden. Helaas voor deze wetenschappers werkte moeder Aarde deze keer niet mee, en nu staan ze dus als zondebokken terecht.
Als je wetenschappers gaat behandelen zoals waarzeggers in de middeleeuwen (‘zeg wat ik wil horen, of ik gooi je op de brandstapel’), leidt dit alleen tot schijnveiligheid. Meteorologen zullen dan in Juli zeggen dat er kans op gladheid door ijzel is, puur om zich in te dekken. Of ze zullen juist ten onrechte goed weer bij de kust voorspellen, zodat de toeristenindustrie daar niet boos op ze wordt. En hydrologen adviseren bij een iets hogere springvloed meteen evacuatie van de Randstad.
Dit zou de culmunatie van het ‘nulrisico-denken’ zijn: Iedereen heeft zich ingedekt. Maar jammer genoeg zijn de daadwerkelijke risico’s hierdoor nauwelijks afgenomen. Het kenmerk van veel rampen is immers dat ze zich volgens onverwachte scenario’s voltrekken. Hydrologen weten bijvoorbeeld niet dat een recente aanvaring een cruciale dijk heeft beschadigd. En bij weersvoorspellingen is altijd sprake van een statistische onzekerheid, al is dit voor leken moeilijk te accepteren.
Tekenend was een incident tijdens de tsunami in Japan. Een school werd na het tsunami-alarm snel en efficiënt geëvacueerd. Maar de leerlingen keerden te vroeg terug, omdat volgens de berekeningen een ‘normale’ tsunami al voorbij had moeten zijn. Japan, waarschijnlijk het best voorbereide land ter wereld op tsunami’s en aardbevingen, eindigde alsnog met duizenden doden een paar smeulende kernreactors. Want de ramp waar ze zich jaren op hadden voorbereid, voltrok zich toch op net iets andere manier dan verwacht.
Het opzadelen van wetenschappers met politieke verantwoordelijkheid is contraproductief en schadelijk voor de wetenschap zelf . Wetenschappers kunnen immers niet de economische en praktische aspecten van een crisissituatie overzien. Het enige wat zij kunnen doen is scenario’s beschrijven aan politeke leiders, en eerlijk zijn over hiaten in kennis. De leiders die aangesteld zijn voor dit soort situaties moeten vervolgens de besluiten nemen, en dit niet op deskundigen afschuiven. Een wetenschapper die politieke verantwoordelijkheid opgelegd krijgt, is per definitie geen wetenschapper meer.
