Het gaat niet goed met het nieuwe VARA-programma De Wereld Leert Door, het universitaire broertje van De Wereld Draait Door. Het nieuwe televisieprogramma wordt uitgezonden op de late avond en trekt zelfs met kijkcijferkanon Matthijs van Nieuwkerk slechts 150.000 kijkers. Op hetzelfde moment stemmen meer dan een miljoen mensen af op Van Nieuwkerks VARA-collega’s Jeroen Pauw en Paul Witteman. Blijkbaar verandert niet alles wat Van Nieuwkerk aanraakt in een klomp goud, maar de presentator zelf vindt zichzelf blijkbaar helemaal geweldig. Inmiddels lijkt hij de presentatie van het nieuwe DWDD overgelaten te hebben aan Diederik Jekel en houdt hij zich alleen nog maar aan de afspraak met de VARA om het aloude DWDD te presenteren. Voor wie het nog niet was opgevallen: Van Nieuwkerk en de VARA hebben een arbeidsconflict.
Het is inmiddels geen publiek geheim meer, dat de VARA diep in de buidel tast om Van Nieuwkerk binnen de gelederen te houden. Het salaris van het kijkcijferkanon, onlangs nog uitgeroepen tot televisieman van het jaar 2012, beloopt naar schatting tussen de 400.000 euro en de 0,5 miljoen. Met snabbels erbij liep dit in 2012 volgens het Algemeen Dagblad zelfs op tot 1,2 miljoen euro. In een tijd waarin de Nederlandse Publieke Omroep moet bezuinigen is dit natuurlijk veel te veel. Bovendien heeft minister Plasterk (PvdA) op 1 januari dit jaar een nieuwe wet ingevoerd, die de salarissen bij onder andere de Nederlandse Publieke Omroep (NPO) moet beteugelen. Mensen in loondienst van organisaties die al dan niet gedeeltelijk met overheidsgeld overeind worden gehouden, mogen niet meer verdienen dan de minister-president, zo’n 180.000 euro per jaar exclusief pensioenlasten. De wet is er gekomen onder druk van PvdA-voorzitter Hans Spekman, die leden bij zijn partij zag weglopen naar de SP omdat de PvdA niets deed aan de graaicultuur in de publieke sector.
Spekman heeft inmiddels binnen zijn eigen partij schoon schip gehouden: graaiers als bijvoorbeeld Evelien Herfkens is de wacht aangezegd. Zij hoeven zich niet meer te vertonen binnen de PvdA. Onder die druk is bijvoorbeeld journalist Paul Witteman – al 150 jaar lid van de PvdA – teruggegaan in salaris naar een ‘keurige’ 192.000 euro. Ook topambtenaren en directeuren van goede doelenorganisaties is gevraagd genoegen te nemen met minder loon, want anders worden ook zij bedankt voor hun lidmaatschap. Onder de PvdA-leden die de wacht is aangezegd zorgde dit voor een golf van verontwaardiging; ging het partijbureau zich nu ook mengen in hun salaris? Het antwoord op die vraag is al even simpel als eenvoudig; wel als dit salaris met publiek geld wordt betaald. Een PvdA-lid die zelfstandig ondernemer is en een inkomen boven de balkenendenorm verdient, wordt de wacht niet aangezegd. Cabaretiers Youp van ’t Hek, Erik van Muiswinkel en Diederik van Vleuten mogen hun lidmaatschap dus gewoon behouden.
De actie van Spekman komt niet uit de lucht vallen: hij moest wel! Nog geen half jaar geleden was de Socialistische Partij van Emile Roemer de rijzende ster aan het politieke firmament. De SP kent al jaren dezelfde regels en richtlijnen, die Spekman nu (pas) binnen de PvdA invoert. Binnen de SP mag je als wethouder, Kamerlid, burgemeester, topambtenaar of gedeputeerde Statenlid (ministers heeft de SP nog nooit geleverd) maximaal 2.500 euro netto per maand verdienen; al het meerdere moet je afstaan aan de partijkas. Het heeft van de SP één van de rijkste politieke bewegingen van Nederland gemaakt, met een geschat eigen vermogen van 4,5 miljoen euro en een schitterend hoofdkantoor in Amersfoort. De SP was onder linkse kiezers mateloos populair en ging zelfs voor regeringsdeelname met de door diezelfde SP zo gehate VVD. De PvdA leek het af te leggen tegen de SP. Inmiddels is duidelijk dat de linkse kiezer de vrolijke Brabander Roemer niet zo zag zitten en ging voor de iets degelijker Diederik Samsom.
De ledenaantallen bij de PvdA stijgen weer. Het is echter moeilijk te verklaren of dit komt door de saneringsoperatie van Spekman, of door de regeringsdeelname met ijzersterke PvdA-troeven als Diederik Samsom, Lodewijk Asscher en Jeroen Dijsselbloem. Mannen (helaas geen vrouwen!) die het erg goed doen bij de linkse kiezer. Toch heeft Spekman geleerd van deze les: de PvdA moet weer terug naar haar linkse idealen. Precies, linkse idealen. Want de linkse praktijk is toch wat weerbarstiger. ‘We vinden allemaal dat de ander teveel verdient, maar als wij hetzelfde krijgen willen we daar niet op worden gekort’. Dat is een dubbele moraal, geen links ideaal.
De overheid kan met het korten op megasalarissen in de publieke sector per jaar vier miljard euro besparen. Niet alleen op de NPO, maar ook op bijvoorbeeld salarissen van ziekenhuisdirecteuren en –managers. Maar ook de directeur van De Nederlandse Bank Klaas Knot moet achteruit in salaris van 450.000 euro naar 228.000 euro. Het moet de VVD toch als muziek in de oren klinken. Toch hoor je de liberalen daar nauwelijks over. Zij vinden dat salarissen onderhevig moeten zijn aan de markt: is de ambtenaar gewild en goed, dan mag hij best wat meer salaris verdienen. Een graaiende wethouder als Jos van Rey of een corrupt Statenlid als Ton Hooymaijers kan binnen de VVD gewoon. Opmerkelijk, omdat de VVD hoog van de toren blaast over het snijden in eigen vlees, houden ze hierover hun mond.
Plasterk heeft een klein troostprijsje ingelast voor mensen als van Nieuwkerk: hij mag nog vier jaar in een soort overgangsregeling. In die vier jaar tijd wordt zijn salaris alsnog afgebouwd naar het salaris van de minister-president. Maar de presentator pikt het niet dat hij straks nog maar een derde van zijn huidige loon krijgt en dreigt met overstappen naar RTL. In een interview met vakblad Broadcast Magazine vertelt de presentator openlijk over die mogelijkheid, als hij terug zou moeten in salaris. Wel nu, meneer Van Nieuwkerk: Als dat zou inhouden dat u een overstap zou moeten maken naar de commerciële omroepen, dan moet u dat maar doen. En neemt u dan Yolanthe Cabeau van Casbergen, Sacha de Boer, Sander Lantinga, Coen van Swijnbergen, Ruben Nicolai, Patrick Lodiers, Yvon Jaspers, Antoinette Hertzenberg, Jack van Gelder, Dominique Weesie, Paul de Leeuw en Jeroen Pauw maar mee. Het zijn kijkcijferkanonnen die een loon krijgen dat varieert tussen de 225.000 euro en 1,2 miljoen euro. Zouden deze grootverdieners echt allemaal overstappen naar RTL of SBS? In dat geval wordt het er nog druk!
Het Talpa-debacle heeft laten zien dat het aantal plaatsen in televisieland erg beperkt is. Jack Spijkerman was bij de VARA een kijkcijferkanon en elke zaterdagavond goed voor 3,2 miljoen kijkers naar zijn programma Kopspijkers. Na zijn overstap naar Talpa belandde Spijkerbaas in een zwart gat, waar hij nog altijd niet uit is. Spijkerman heeft inmiddels het etiket graaier op zijn voorhoofd geplakt gekregen en komt daar niet of nauwelijks meer vanaf. Ook sportpresentator Umberto Tan was bij de NPO een rijzende ster; tegenwoordig moet de best geklede man van Nederland het doen met een stoeltje bij betaalzender Sport Een en wat snabbels. Zoals eerder opgemerkt verandert niet alles wat Van Nieuwkerk aanraakt in een klomp goud, dus ook Van Nieuwkerk moet oppassen wanneer hij de overstap naar de commerciëlen waagt: hij zal, net als Spijkerman, het etiket ‘graaier’ op zijn voorhoofd geplakt krijgen en daar komt hij hoogstwaarschijnlijk nooit meer vanaf. Jeroen Pauw is door een arbeidsconflict met RTL vertrokken naar de VARA. De kans dat ze bij RTL de rode loper uitleggen als Pauw weer terugkeert, is dus vrij klein. Sacha de Boer zal nooit naar RTL gaan, want dan moet ze samenwerken met haar echtgenoot Rik Nieman. Dat gaat ‘m ook niet worden. Yolanthe Cabeau van Casbergen is bij de TROS nu niet direct een succesnummer, dus ook voor haar zal de rode loper bij RTL of SBS niet worden uitgelegd.
Zo gauw er een arbeidsconflict dreigt, dan gaat de presentator dreigen met een overstap naar RTL of SBS, vooralsnog de enige twee commerciële zenders in Nederland. Vaak zwicht de omroep in kwestie dan alsnog en gaat over tot het betalen van het geëiste megasalaris. Blijkbaar staat er bij de NPO niemand bij stil dat het aantal plaatsen bij RTL en SBS maar zeer vergankelijk is. Ook staat er niemand bij de NPO bij stil, dat een overstap naar de commerciële zenders best wel eens nadelige gevolgen kan hebben voor het imago van de presentator zelf, en niet voor de omroep. Het imago is nou eenmaal het handelsmerk van de presentator en als die kapot is, dan daalt de marktwaarde van de presentator. Als laatste staat er niemand bij de NPO stil, dat RTL en SBS moeten oppassen dat hun sterrenstal niet overvol dreigt te geraken.
Ook al betalen RTL en SBS miljoenensalarissen, ook zij zijn beperkt in wat ze kunnen ophoesten. Bovendien: de ‘oude’ sterren zullen bij RTL (bij SBS iets minder) de concurrentie moeten aangaan met sterren die het al heeft. RTL en SBS hebben ieder slechts 3 zenders en er zitten maar 7 dagen in een week, dus zeven keer drie kans om op prime time (tussen 2000u en 2100u) een televisiepresentator op te laten draven. Het is allemaal niet zo moeilijk, maar het besef is nog niet doorgedrongen. In tijden van drastische bezuinigingen, die ook de NPO treffen, zijn megasalarissen als die van Van Nieuwkerk gewoonweg niet meer uit te leggen.
