Jelle Brandt Corstius wil de bonussen terugvorderen van SNS Reaal bestuurders. Klinkt goed, maar is makkelijk links populisme. Bonussen zijn prima. Je moet alleen zorgen dat er ook een malus is.
Een land dat bonussen wil uitbannen zet een eerste stap in de richting van een communistisch paradijs, en een eerste stap naar armoede voor iedereen. De discussie over bonussen, die nu weer oplaait naar aanleiding van SNS-schandaal, is vooral een discussie over goed en kwaad, en raakt nauwelijks aan de economische wezensvraag of bonussen nuttig zijn.
Grachtengordel
Het antwoord daarop is: ‘ja, zéér’.
Door bonussen gaan mensen harder werken en als mensen harder gaan werken groeit de welvaart. Het ‘verlichte eigen belang’, zo toonde Adam Smith al aan met The Wealth of Nations, is de grootste drijver voor welvaartsstijging.
VOC-vaarders
Dat kan soms tot extreme uitwassen leiden. De grachtengordel is gebouwd op de huiveringwekkende hebzucht van VOC-vaarders maar is er ook de oorzaak van dat wij nog steeds in redelijke voorspoed leven. Hoe hoger de topsalarissen, hoe beter het vaak gaat met de onderneming in zijn geheel.
Een onderneming met een genivelleerd salarisgebouw duidt vaak op magere tijden: zie SNS, waar de nieuwe baas de helft van zijn salaris moet inleveren.
Winners takes all
Bizar hoge bonussen zouden ontwrichtend werken voor de samenleving, maar het bewijs daarvoor is nooit geleverd. Sterker nog: de econoom Edward Lazear toonde al eens aan dat grote inkomensverschillen wel eens uitnodigend kunnen zijn voor de minder betaalden om beter te gaan presteren.
Uit wetenschappelijke onderzoek blijkt dat een winner takes it all-principe de grootste meeropbrengst voor allen oplevert. De winnaar van Wimbledon krijgt relatief meer dan de nummer 2, en dat is niet voor niets. ‘Het salaris van de vice-voorzitter motiveert niet zozeer de vice-voorzitter als wel de assistent-vicevoorzitter’, zegt Lazear.
In het calvinistische Nederland zijn dit bijna zondige gedachtes. Meer geld verdienen dan een ander is schandalig, zeker als die ander bijna net zo hard werkt.
1 dollar-Jobs
Een uitzonderlijk, maar schitterend voorbeeld van dit denken hanteerde Apple-topman Steve Jobs. Hij verdiende jaarlijks slechts 1 dollar aan vast salaris. Hij moest zijn gage proberen op te krikken met een bonus (hoe meer i-pads Apple verkoopt, hoe meer hij verdient) en met dividenduitkeringen (hoe hoger de koers van Apple, hoe hoger zijn dividend).
Ad Scheepbouwer, oud-KPN-baas, toonde zich voorstander voor een laag vast salaris en een hoge bonus, omdat hiermee het verschil tussen goede en slechte werkers op de werkvloer wordt vergroot, en dergelijke interne competitie is goed voor een bedrijf en uiteindelijk goed de maatschappij.
Meritocratie to the max
De besten zullen de minderen op sleeptouw nemen. Zo hoor het te gaan: meritocratie to the max!
Dit zuivere denken over bonussen sneeuwt onder in een bijna theologisch debat over hebzucht en moraal. Het probleem is dat bonussen vaak worden uitgekeerd aan verkeerde figuren, mensen die geen risico lopen en daarom te veel risico nemen (met geld van anderen), zoals Sjoerd van Keulen (foto) deed bij SNS. Hij ondernam niet met zijn eigen geld, maar met de centen van spaarders.
Ponzi-scheme
Adam Smith, de aartsvader van het vrijemarktdenken, was in de achttiende eeuw al argwanend voor meeliftende managers. In een beroemd citaat in The Wealth Of Nations memoreerde hij al over de ‘lafhartige mentaliteit’ van bankdirecteuren, omdat zij met geld speelden van derden.
De nuchtere Schot waarschuwde al voor kortetermijninstincten en Ponzi-Scheme manipulaties. Banken die geld uitlenen moeten dat doen met ‘the greatest prudence and judgment’ omdat de neiging bestaat er mee te gaan gokken.
Gokken
En dát gokken is precies wat bankiers zijn gaan doen, of beter gezegd: konden gaan doen.
Bankiers zijn géén ondernemers, maar veel te goed betaalde werknemers die verslaafd raakten aan de loterij zonder nieten. Sommigen hadden misschien een plukje aandelen in het bank-bedrijf, maar voelden nauwelijks pijn (of verantwoordelijkheid) als de onderneming leed onder een fatale beslissing, zoals het niet-transparante gerotzooi met giftige hypotheekleningen.
Bonus en malus
De situatie is eigenlijk nog veel schrijnender: de krijtstrepen zullen het nooit voelen, zolang de overheid blijft bijspringen bij grote fouten. Het is een provocatieve stelling, maar het is goed om hem eens op te merken: als bankiers het ondernemerslef hadden gehad van Steve Jobs was de economische crisis nimmer uitgebroken.
Bankiers zijn verwende kinderen geworden die extreme bonussen krijgen, maar niet de nadelen ondervinden van megaverliezen. Dat is de grootste fout in het systeem geweest. We mochten plussen, maar nooit minnen.
Menselijke natuur
Het kapitalisme bestaat uit financiële eb- en vloedbewegingen. Mensen die denken dat het altijd vloed zal blijven, zijn onverantwoordelijke naïevelingen (de bankiers) en de figuren die vloed willen uitbannen (linkse bonussen-uitbanners als JBC) snappen niks van de menselijke natuur.
Een bonus moet, kortom, altijd een malus kennen. Bankiers moeten niet gekort worden in hun bonus, maar afgerekend worden op verliezen.
Laten we dáár eerst eens mee beginnen.
