Beste Chris,
Er is een tijdje geleden een kritisch rapport uitgekomen over Prorail. Er is veel mis met de veiligheid. Deze week was er opeens veel gedoe over omdat de Tweede Kamer het rapport nooit van de minister heeft gekregen. Het schijnt dat de ambtenaren daarvoor verantwoordelijk waren. Betekent dit dat de minister haar werk niet goed doet?
Tegenwerkende ambtenaren
Beste tegenwerkende ambtenaren,
Ambtenaren moeten doen wat de minister zegt. Dat is de enige regel. Ministeries zijn hiërarchisch georganiseerd. Beleidsambtenaren hebben een baas aan wie zij verantwoording afleggen. Die directeuren verantwoorden zich aan de directeur-generaal en die weer aan de secretaris-generaal. Soms zitten er nog meer lagen tussen. De minister staat aan het hoofd van deze piramide. In zekere zin kijkt iedereen in ministeries ‘omhoog’: wat wil de minister?
Plat gezegd zijn ambtenaren niet aangesteld om problemen op te lossen, maar om de minister te dienen. De wil van de minister is dus ook wet op het ministerie. Er was ooit discussie over de vraag of ambtenaren zouden moeten gehoorzamen als een minister van PVV-huize is. Het antwoord op die vraag is: ja, anders functioneert het hele systeem niet meer. Ambtenaren mogen niet zomaar eigen afwegingen maken, die moeten in lijn zijn met de wensen van de minister, want die is politiek verantwoordelijk.
Melanie Schultz zegt dat ze opdracht heeft gegeven een kritisch rapport over Prorail naar de Tweede Kamer te sturen. Waarom er in dit geval niet naar de minister is geluisterd is nauwelijks te zeggen. De minister weet dat zelf waarschijnlijk ook niet. We kunnen slechts zeggen dat het logisch was geweest als aan Schultz’ vraag gehoor was gegeven.
In dit geval ontstaat de interessante situatie dat de minister zich moet verantwoorden voor iets wat ze niet wist en waar ze in de dagelijkse praktijk geen invloed op heeft. Ze kan immers geen honderden ambtenaren dagelijks controleren. ‘Verantwoordelijk zijn’ is niet hetzelfde als ‘er iets aan kunnen doen’. De minister moet er simpelweg vanuit kunnen gaan dat haar wensen worden ingewilligd.
In de hiërarchische lijn van het ministerie is kennelijk iets verkeerd gegaan. Het is nu een politieke inschatting hoe erg dit is. Oppositiepartijen roepen altijd dat de minister haar werk niet op orde heeft, terwijl de regeringspartijen zeggen dat de minister er niets aan kon doen. Dat is allebei waar. Of een minister ermee wegkomt hangt dus van de politieke verhoudingen af. Je kunt ervan uitgaan dat de minister niet wil dat hetzelfde probleem zich nogmaals voordoet. Zij zal zeker uitzoeken wat er intern misging om zich de volgende keer niet weer hiervoor te hoeven verantwoorden.
De ambtenaren die niet luisterden hebben een probleem. Laten we zeggen dat ze promotie voorlopig kunnen vergeten.
Chris Aalberts beantwoordt in Eerste Hulp Bij Politiek wekelijks een vraag over politiek. Heeft u ook een vraag? Mail hem naar [email protected].
