Is Icarus ook neergestort in Roermond? Icarus was ondernemend en hield van risico nemen. Hij kreeg volgens de Griekse mythologie vleugels van was en veren van zijn vader. Hij mocht hiermee echter niet te dicht bij de zon komen, waarschuwde zijn vader nog. Maar Icarus kon het niet laten en nam het risico. De was smolt door de zon en Icarus stortte neer.
Volgens de Amerikaanse professor David Skeel zie je het Icarus effect veel terug in boardrooms van bedrijven, bij CEO’s. Maar het kan zich net zo goed voordoen in lokale politiek… Bij wethouders en andere bestuurders.
Roermond ligt onder een vergrootglas. Integriteitsschending wordt geregeld genoemd in relatie tot Jos van Rey, maar is dat wel de juiste diagnose?
Skeel beschrijft in zijn boek ‘Icarus in the boardroom’ drie factoren die het Icarus effect veroorzaken:
‘Risico’s nemen’. Om de top te bereiken heeft een bestuurder in zijn loopbaan risico’s moeten nemen. Daardoor is hij meestal zelfbewust en ook bereid en zelfs genegen om risico’s te nemen. Het nemen van risico’s wordt bovendien aangemoedigd door beloningen (in welke vorm dan ook). In het bedrijfsleven vaak optie-regelingen. En in het publieke domein…
‘Competitie’. Succes trekt bovendien concurrentie aan. Op gemeentelijk niveau ziet men in Limbrug bijvoorbeeld dat Venlo probeert te wedijveren met het gevierde Roermond. Die toenemende concurrentie kan er toe leiden dat nog grotere risico’s moeten worden genomen om eerdere successen te herhalen. Zijn het Designer Outlet Center, het Retailpark en de ECI Cultuurfabriek hier voorbeelden van?
‘Manipulatie van de eigen organisatie’. Een complexe organisatiestructuur tenslotte – bij een gemeente is er een college, een raad, verschillende partijen, coalitie / oppositie, het ambtelijk apparaat – maakt het gemakkelijker om cijfers en mensen te manipuleren. Skeel heeft het in dit kader over ‘corporate smoke and mirrors’, resulterend in schandalen als in het bedrijfsleven bij bijvoorbeeld Ahold en WorldOnline.
Een ander onderzoek (Kees Cools, 2005) laat zien dat de oorzaak niet zit in de integriteitscode en de naleving hiervan. Zonnekoningengedrag van bestuurders noemt hij als één van de belangrijkste oorzaken van schandalen. Denkt u nu ook aan de zonnekoning van Roermond? Twee andere redenen zijn overigens extreme groei (Roermond presteert veel beter dan alle omliggende gemeenten op vele fronten) en variabele beloningen…
Op basis van uitgebreid onderzoek concludeert Cools dat bij de frauderende bestuurders of organisaties vaak sprake is van ‘gevierde helden’, bestuurders met een buitensporig grote populariteit in het zakenleven en daarbuiten; de ‘zonnekoningen’. Het grootste probleem van die zonnekoningen is dat ze geen tegenspraak dulden, aldus Cools. Daardoor verdwijnen de ‘checks and balances’ en wordt de macht niet langer gecontroleerd. Narcistische leiders zouden bovendien hun gevoel voor grenzen verliezen waardoor ze uiteindelijk, net als Icarus, te dicht bij de zon vliegen.
Roland Classen is ‘creative concept developer’ bij Roerjemond, en stapte onlangs uit het partijbestuur in Roermond.
