Elke keer dat er een politieke discussie dreigt te escaleren horen we politici en politiek commentatoren het woord ‘complex’ gebruiken. Denk aan de discussies over de weigerambtenaar, rituele slachting, en de zondagsrust.
Laten we beginnen met het definiëren van het woord complex: Ingewikkeld, moeilijk te snappen, samengesteld, er zijn verschillende factoren bij betrokken.
De meeste van deze issues die ze als complex aan ons presenteren, zijn eigenlijk intellectueel heel simpel. Een sprekend voorbeeld hiervan is de weigerambtenaar. ‘Wat is een ambtenaar?’ Een ambtenaar is iemand in dienst van de overheid, een vertegenwoordiger van het staatsapparaat. Wat doet een ambtenaar? Een ambtenaar voert de wet uit. Wat is de wet? De wet is een regel die door de overheid is vastgesteld en waaraan iedereen zich moet houden. In de wet staat duidelijk dat homo’s mogen trouwen. Het hele probleem met de weigerambtenaar draait om de weerzin van sommige ambtenaren om deze wet uit te voeren. Maar het is nu net de taak van ambtenaren om de wet uit te voeren! Het is dus volkomen duidelijk wat ze horen te doen.
Weet je wanneer het complex zou zijn geweest? Als mensen geboren werden als ambtenaar. Als mensen in hun jeugd gedoopt werden tot ambtenaar, en dan hun hele leven tegen hun wil ambtenaar moesten blijven en regels moesten uitvoeren waar ze het niet mee eens waren. Dat er een klasse ambtenaren zou zijn, waar je niet uit kon als je erin geboren was. Of als de overheid iedere tien jaar via een loterij zou bepalen wie er de komende tien jaar ambtenaar werden. Dat je opeens uit het niets ambtenaar moest worden. Dat is balen, nu moet ik de komende tien jaar allemaal regels uitvoeren waar ik op tegen ben: Allemaal belasting innen en homo’s trouwen en zo. Dan zou het complex zijn.
Maar laten we wel wezen: Iedereen heeft het recht om geen homo’s te willen trouwen. In elke andere functie in de maatschappij mag je dat vinden, maar nu net niet als je werkt in functie van de overheid. Als overheidsdienaar moet je de wet naleven. Er is in Nederland natuurlijk geen sprake van een gedwongen ambtenarenklasse, dus de bovenstaande scenario’s gaan niet op.
Wat er wel complex aan is, is dat politici moeilijk tot overeenstemming kunnen komen. Het is moeilijk om in te schatten met welke stellingname je de minste kiezers gaat verliezen en hoeveel risico je in de peilingen met een bepaalde uitspraak loopt. Dat is een politiek strategisch proces en dat wordt door politici en politiek commentatoren als complex ervaren. Het complexe zit ‘m erin dat er een heleboel religieuze kiezers zijn die een politieke partij misschien verliest als ze het niet opneemt voor de weigerambtenaar. Daar moet ze rekening mee houden, en dat is complex. Wat een verademing zou het zijn als een politicus het eens zo zou communiceren naar zijn publiek: ‘Het gaat moeilijk worden om er met de andere partijen uit te komen, want we zijn het erg oneens, maar het punt zelf is natuurlijk helemaal niet moeilijk. Wat wij ervan vinden is gewoon een inkoppertje.’’ Dat zou een eerlijk principieel debat enorm bevorderen.
Er zijn naast de weigerambtenaar meerdere mooie voorbeelden. Neem bijvoorbeeld de rituele slacht: Het is totaal niet relevant wat voor dingen mensen vanuit hun religie met dieren willen doen. De vraag is: Hebben dieren rechten?
Zo nee, dan mogen religieuzen met hun dieren doen wat ze willen. Niet omdat ze religieus zijn, maar omdat ze mensen zijn. In welke context zou dit vraagstuk wel complex zijn? Als 1 op de 3 koeien beschikte over ratio en de Nederlandse taal beheerste. Als koeien zich hadden verenigd in een organisatie om hun rechten te verdedigen. Als koeien kinderen met mensen konden krijgen, dan zou dit onderwerp extreem complex zijn. Al deze scenario’s zijn niet van toepassing, dus de vraag rest: Wat is hier complex aan? Het moeilijke is dat groepen in de samenleving er totaal verschillend over denken en politici geen kiezers willen verliezen. Wederom kunnen we spreken van politiek strategisch complex, maar intellectueel vrij simpel.
Of we nemen de zondagsrust. Mag één groep in de samenleving op basis van een religieuze overtuiging – of welke argumenten dan ook – mag zo’n groep dan andere mensen verbieden om vrijwillig handel te drijven op zondag? In onze huidige democratie is dit mogelijk maar dat betekent nog niet dat het moreel gezien juist is. Er is niets objectief verkeerd aan handel, er is niets inherent kwaad aan handelen op zondag waardoor je het zou mogen beperken. Het is een slachtoffer-loos ‘misdrijf’, zo je wilt. Bovendien is er geen enkel bewijs dat de religieuze argumenten van de voorstanders van het zondags handelsverbod, gebaseerd zijn op iets dat bestaat. Er is geen enkele reden die het rechtvaardigt om een handelsverbod op zondag te handhaven. Erg simpel.
Dit onderwerp zou complex zijn als er overduidelijk bewijs was van het bestaan van een god en als deze God herhaaldelijk zou hebben aangegeven dat op zondag handelen uit den boze is, en we weten allemaal waar god toe in staat is eenmaal kwaad. Het zou complex zijn als god willekeurig laten we zeggen 3 keer per jaar een Nederlands dorp zou wegvagen als straf voor handelen op zondag. In zo een situatie zou op zondag handelen misschien wel gelijkstaan aan poging tot moord! In de werkelijkheid is hiervan geen sprake dus wat is er zo complex? Het complexe eraan, is dat er socialisten en religieuzen in de maatschappij zijn die… afijn, u begrijpt het wel. De honden kunnen blijven blaffen, maar de karavaan trekt door.
Weet u welk ingewikkeld issue politici en politiek commentatoren nooit uitleggen als ‘complex’ terwijl het dat eigenlijk wel is? Het koningshuis. Heeft één familie het recht om boven alle andere families te staan? Een erg ingewikkeld vraagstuk. Heeft die ene familie ook het recht om geen belasting te betalen, om steekpenningen aan te nemen, om elkaar af te luisteren, om boven de wet te staan en al die rechten alleen maar door hun afstamming? Niet door andere factoren zoals het verrichten van grote prestaties of populariteit in de peilingen. Zal je net zien dat als je een keer smacht naar de expertise van politici en commentatoren ze geen thuis geven. En het circus trekt verder op zoek naar een volgend complex issue.
